Kuran fihristleri hakkında çeşitli çalışmalar mevcuttur. Dikkatinize sunduğum özgün eserler, müstakil fihrist çalışmaları olarak yayınlanmıştır. Burada ulaşabildiğim bu eserlerden dokuz kadarını sizlere tanıtmaya çalıştım. Bunlar ağırlıklı olarak Türkçe eserlerdir. Ayrıca yabancı dil olarak Almanca'sı ve Ingilizce'si olanlar için de faydalı olacak fihrist çalışmalarından söz ettik. Bunların büyük bir kısmı müstakil eserler olarak yayınlanmış eserler değil, fakat daha çok meallerde yer alan ve bilgisayar destekli fihrist çalışmalarıdır.

Kuran meallerindeki fihristlerin çoğunluğunu doğal olarak yine Türkçe çeviriler oluşturuyor. [1] Burada tam 20 mealin fihrist bölümleri hakkında bilgi sunulmaktadır.

Bilgisayar destekli fihrist çalışmalarında varolan Kuran yüklü proğramların tanıtımı yapılmakta ve işlevleri anlatılmaktadır.

Ulaşamadığım fihrist çalışmalarının bir listesi ise bu fasılanın sonunda verilmektedir.
 

4.1.- Özgün Kitap Çalışmaları
 

Kuran fihristiyle ilgili yayınlanan özgün ve müstakil eserleri tanıtırken burada genelde şu metodu takip ettik :
 

• Kitabın adı, yazarı ve yayınevinin kısa tanıtımını yaptık.
• Kitabın Kuran fihristine ilişkin metodunu, kitaptan yer yer alıntılar yaparak ve bazan de kendimizin tesbitlerini ortaya koyarak açıklamaya çalıştık.
• Sonra kitap hakkında kendi değenlendirme ve eleştirilerimizi sunduk.
• En sonunda da fihriste ait bir örnek verdik.

4.1.1.- Kitap- 1
 
 

Eserin adı : Anlayarak Okumak İçin Kuran Lügatı Yazarı : Meliha Zeyneb Topanoğlu Yayınevi : Nil Yayınları , Izmir-1990

Eserin takdimini Nil A.Ş. yaparken, eser sahibinin kendi çalışması hakkında bir önsöz yazmayışı veya fihrist hakkında metodik bilgiler içeren bir bölümün yazar tarafından verilmeyişi kanımca büyük bir eksiklik olarak değerlendirilebilinir. Her ne kadar bu eksikliği yayınevi gidermeye çalışmış olsa da, eseri yazan kişinin kendi çalışması hakkında yapacağı metoda yönelik kapsamlı ve gerekçeli açıklamalar daha isabetli olurdu ve bu beklenirdi. Buna göre biz de yayınevinin verdiği metodik bilgileri aktararak kendi düşüncelerimizi de açıklayacağız.

Yayınevinin mukaddimesinde eserin neşrediliş amacı açıklandıktan sonra fihrist üzerine yapılan metodik beyanlar şunlar :

"'Apaçık bir Arapça ile inzal olunan' (Yusuf, 2; Taha, 13; Zümer, 28; Fussilet, 3 ...) dünyevi ve uhrevi saadetimizin temin edicisi Kuran ufkuna insanımızı bir adım yaklaştırabilmek için bu mütevazi eseri neşrediyoruz.

Eserden bahsetmek gerekirse şöyle diyebiliriz:

a) Eser, seviye olarak genelde asgari bir Arapça'yı bilen özelde, Imam-Hatip tahsili yapmış veya o seviyede Arapça bilen insanlara hitap etmektedir.

b) Kuran'ı Kerim gibi yüceler yücesinden nazil olan ve kitaptan istifadeyi kolaylaştırıcı olmasına çalışılmıştır; ama bu, kitabımızı eline alan herkesin Kuran'ı anlayacağı manasına gelmez. Herkes Kuran'dan kendi seviyesine göre istifade edebilir.

c) Eserde, ele alınan kelimeler lügat manaları dışında kullanılmış olanlardır. Yani Kuran'ın kendi mana örgüsüne ait kelimeler seçilmiştir.Kuran'daki bütün kelimeler haliyle yoktur.

d) Bunların seçimi ve karşılıkların, Kuran'i manaya göre ifadesi için titiz bir çalışma sonucu, başta Kurtubi olmak üzere yer yer Elmalı tefsirinin seçtiği mana gözetilmiş ve parantez içinde takdim edilmiştir.

e) Kelimelerin sülasi kökleri ve hangi babdan kullanılmış oldukları parantez içinde takdim edilmeye çalışılmış, yer yer kelimenin ismi fail ve cemi olması gibi durumlar gösterilmeye gayret edilmiştir. "

Buradaki açıklamalara ilave olarak kitabın usulü hakkında şu noktaları da belirtebiliriz.

1. Kelime ve terkiplerin fihristi, Kuran'ın ilk suresi Fatiha'dan başlanılarak son suresi Nas'a kadar -Kuran'ın tüm sureleri (birkaç istisna hariç) olmak üzere- Kuran'ın diziliş sırası gözetilerek hazırlanmıştır. Bu surelerde geçen ve yazarın önemli bulduğu kavramlar o sureler altında ele alınmıştır. Hangi kelimenin alınıp alınmadığının gerekçeleri elbette tartışılabilinir. Bu konuda belirli kriterler verilebilirse oldukça açıklayıcı olur. (Nil A.Ş'nin takdimindeki c) maddesi pek fazla açıklayıcı olmasa gerek.)

2. Seçilen kelime ve kavramlar sözlük anlamlarıyla beraber takdim ediliyor.

3. Fihristdeki açıklamalar kelime ve terkiple kalmıyor, bazen de tek bir ayet (cümle) izah konusu oluyor. Galiba anlam bütünlüğü bozulmasın diye.
 

a) Kelimeler veya terkipler verilirken kavramları kolay bulabilmek için sure ve ayet numaraları referans olarak verilseydi daha kullanışlı olurdu. Referans olarak bir ayetten diğer ayete kadar verilen sınırlar kullanışlı değil. Mesela 12-30 ayet arası veriliyor, bu ayet arasında geçen kelimeler listeleniyor. Aranan kelimenin hangi ayette geçtiğini bulabilmek için epey vakit kaybı sözkonusu olacaktır.

b) Kuran'da birçok kavram ve terkip haliyle tekrarlanıyor. Gördüğüm kadarıyla bu fihrist çalışmasında kelime ve terkiplerin geçtiği bir örnek veriliyor, tekrarları verilmiyor. Şu kelime şu yerde izah edilmişti diye de bir referans yok. Mesela Nas suresinde sadece "Hannas" kelimesi ele alınıyor. Burada geçen bazı önemli kavramlar önceden ele alınmış olabileceği için burada tekrar açıklanması yapılmıyor. (Mesela "Rab", "Nas" ve "İlah" gibi kavramlar.)

c) Kelimelerin anlamlarını seçimde, başta Kurtubi ve yer yerde Elmalı tefsirinin seçtiği mana gözetilirken diğer eserlerden neden yararlanılmadığı merak konusu...

Fakat bu eksiklik ve yetersizliklere rağmen bir takım önemli kelimelerin anlamlarını tanımada yararlı olacağını düşünüyorum.
 

4.1.2.- Kitap- 2
 
 

Eserin adı: Kuran-ı Kerim Fihristi Yazarı : Dr. Abdülvehhab Öztürk (Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Arap Dili Eğitimi Öğretim Görevlisi) Yayınevi : Timaş Yayınları, İstanbul-1993

'Eser Hakkında' başlığıyla İ. Hekimoğlu'nun kitap hakkında bir mukaddimesi bulunuyor, fakat ne yazık ki eser sahibinin eseri hakkında bir önsözü yer almıyor. Eserin metodik yapısı üzerine yazarın bilgi sunması gerekirdi. Büyük eksiklik.

İ. Hekimoğlu kitabın metodik yapısı hakkında fazla bilgi vermemekle beraber eser hakkında kendi görüşlerini şöyle anlatıyor:

(...)

" Fihrist'e baktığımızda Kuran'ı ne kadar bilip bilmediğimiz de anlaşılacaktır.

Arapça, Arabın dili değil, dinimizin dilidir. Arab harflerinin kaldırılmasıyla, bir yandan Kuran okuyanların sayısı azalırken, öte yandan Arabça öğrenmek de zorlaştı. Bugünkü hafızların bile yüzde doksanı Arapça bilmiyor.

Arapça bilmeyenler meal ve tefsir okuyor. Müfessirler, Kuran'dan anladıklarını yazıyorlar, ismine meal veya tefsir diyorlar. Yani meal ve tefsir okuyan Kuran'ın gerçek manasını değil, müfessirlerin anladığını okuyor demektir. [2]

Meal ve tefsirlerle amel (ibadet) etmeye çalışan ifrat ve tefrite gideceği gibi, bazan Islam'ın dışına da çıkar. Çünkü :

1. Bu şahıs, Kuran'ın bütününü bilmiyor.

2. Ayetin ilim hazinesinden değil, müfessirin kültürüyle yola çıkıyor.

3. Kuran'ı en güzel şekilde yaşayan Peygamberimizdir, öyle ise O'nun hayatı bilinmeli.

4. Kuran'ın ilk tefsiri Hadis-i Şeriflerdir, bunları bilmeden Kuran'ı anlamak mümkün değil.

5. Ictihadlar, Ayet ve Hadislerden çıkarılmış hükümlerdir, bunları da göz önünde bulundurmalı.

6. Fizik okuduğu kadar Kuran'a çalışmayan bir kimse, her biri birer kanun olan Ayetleri nasıl anlıyacak ?

Bu gerçekleri göz önünde bulundurup Kuran-ı Kerim Fihristi'ni ilmihal gibi kabul etmeyiniz. Namaz, oruç gibi ibadetlerinizi ilmihalle düzenlerken, bu eserden de istifade ediniz. Bu eserle Sureler, Ayetler hakkında genel bilginiz olacak, bu eserle Kuran hakkında çok şey öğreneceksiniz. Özellikle araştırma yapanlar, bu Fihrist'ten çok faydalanacak.

Bizim gibi kimseler Kuran Fihristi'ni yanından ayıramaz. Islam sarayına bu kapıdan da girilebilir. Herkes ilmine, gayretine göre bu sarayda dolaşır, Islam'ı yaşar."

(...)

İ. Hekimoğlu'nun bu değenlendirmelerinin bir kısmına katılırken, bazı düşüncelerini paylaşamıyoruz doğrusu. Yazımızın hedefi bu olmadığı için bu konuda fazla bir ayrıntıya girmemiz de gerekmiyor.

Kitabın metodik yapısı hakkında bizim tesbitlerimiz şunlar:

1. Eser, Arapça kelime kalıplarıyla değil, daha çok Arapça kavram ve terkiplerin Türkçe karşılığı olan kelime, terkip ve cümlelerin fihristini alfabetik bir sıraya göre veriyor.

2. Birçok kelime ve kavram başka bir kelime ve kavram veya terkip altında işlendiği için bol bol referans veriliyor. Ayrıca ayet referansları da gösteriliyor.

Referanslar verilirken bazan tam metin, bazan da kısaltılmış şekliyle metnin baş kısımları gösteriliyor. Bazı kelimelerin bir değil birkaç referansı sözkonusu oluyor. Referans son bulduğunda ayet referansları listeleniyor. Referansın devam ettiği yerde ayet referansı bulunmuyor.

3. Sözlükten ziyade, Kuran'da mealen geçen kelime, terkip ve cümle kalıplarının fihristi sunuluyor.

4. Ayrıca bazı konu başlıkları adı altında fihrist düzenlenmiş gözüküyor. Bunun için konu fihristi olarak da kabul edilebilinir.

a) Fihristde verilen bir takım referanslar oldukça karmaşık ve zaman alıcı. Referansları bulmakta zorlanıyorsunuz. Fakat belirli bir süreçten sonra bu sorun aşılabilir.

b) Eserin sahibi böyle önemli bir çalışma olan fihristin usulü ve kullanımı hakkında doyurucu bilgiler vermesi gerekirken hiç bir malumat vermeyişi son derece garip bir olay. Birkaç ipucu esirgenmemeliydi.
 

4.1.3.- Kitap- 3
 
 

Eserin adı : Mevzularına Göre Tertiplenmiş Kuran'ı Kerim Fihristi Yazarın adı : Muhammed El-Arabi El-Azzuzi Mütercim : M. Emin Es'adoğlu Yayınevi : Sönmez Neşriyat A.Ş. Yayınları, Istanbul-1979 ( Eser 1956'ya ait)

Kitaba, 'Muhterem Okuyucu' başlığıyla Sönmez yayınevinin tuhaf bir mukaddimesiyle giriş yapılıyor. Daha sonra yazarın önsözü yer alıyor. Yazar, önsözünde Kuran'dan yola çıkarak çeşitli ilimlerin oluştuğunu kısaca aktardıktan sonra eseri hakkında şu metodik bilgileri veriyor.

"Bu kitabımızın tertibini aşağıdaki şekle göre hazırladık.

a- Önce ayetin ilgili olduğu bahsi yazdık . Sonra :

b- Surenin rakamlarını,

c- Surenin ismini ve ...

d- Ayetin rakamlarını zikrettik.

Kitaba Kuran-ı Kerim'deki Mevzular Delili adını verdim.

Muhterem okuyucularıma bu kitabı hazırlamak için Imam Kurtubi'nin El-Cami'ül Kebir adlı tefsiri ile Ebu Hayyan El-Endülüsi'nin El-Bahr'ül- Muhit adlı tefsirini kaynak olarak aldığımı hatırlatırım.

Misyonerlerden ve bir Alman'ın, bir de Fransız'ın bu konuda birer eser yazdıklarını işittikten sonra, Fransız'ın yazmış olduğu eseri bulup okudum ve birçok hataya şahit oldum. Bu fihristi de o hataları gördükten sonra hazırlamaya karar verdim. "

Yazarın verdiği bilgilere ek olarak bizim tesbitlerimizi de verelim:

1. Görüldüğü gibi bu eser, kelime fihristinden ziyade konu fihristi özelliğini taşıyor. Kitap, mevzuların indeksini listeliyor. Hem ana başlıklara ayrılan bölümlerin, hem de konuların alfabetik fihristi veriliyor. Ayrıca Kuran'ın sure isimlerini ve sahife numaralarını gösteren fihristle bu fihristin alfabetik sırasını veren ayrı bir listeye yer verilmiş eserde.

Mevzular Indeksi ve Alfabetik Mevzular Indeksi yayınevi tarafından kitaba ilave edilmiştir.

2. Konu fihristi 36 ana başlıktan oluşuyor. Bu başlıklar altında birçok alt başlıklar yer alıyor. Konuların tasnifi ve seçimi sınırlı ve subjektif.

3. Kitabın kapak sayfasının arka bölümünde yayınevi, kitabın hazırlanış amacını şöyle izah ediyor:

"Mevzularına göre tertiplenmiş Kuran'ı Kerim fihristi adını verdiğimiz bu eser hatip, vaiz ve dini tedrisat ile meşgul olanlara yardımcı olmak gayesi ile hazırlanmıştır."

a) Konu fihristi olduğu için tasnif ve seçim subjektif olmaktan kurtulamıyor. Tüm konuların gözetildiği söylenemez. Yazar da kendine göre önemli bulduğu konuların fihristini yapmış. Objektif fihristler de mevcut. Tasniflerin bir kısmı tartışılabilinir.
 

4.1.4.- Kitap- 4
 
 

Eserin adı : Kuran Fihristi ( Kelime - Konu) Yayına Hazırlayan : Marmara Üniversitesi İlahiyet Fakültesi Vakfı Yayınları Nu.45, İstanbul- 1991

Eser tamamen Arapça hazırlanmış bir fihrist çalışması. Dört bölümden oluşuyor.

Birinci bölümde, yoğun bir şekilde kavramlar alfabetik sıraya göre veriliyor.

Ikinci bölümde, mevzularına göre fihrist yer alıyor. Burada ana başlıklar olmak üzere 15 bab listeleniyor.

Üçüncü bölümde, mevzuların indeksi sunuluyor.

Dördüncü bölümde ise, içerik indeksi takdim ediliyor.

Kelime fihristinde sure ve ayet referansları verilirken sure adı yazılı olarak ayet ise sayı olarak belirleniyor.

Konu fihristinde ayet referansları kırmızı renk, sure referansları ise siyah renkli sayılarla belirtiliyor.

Daha çok Arapça'yı az çok bilenler için pratik bir kitap. Fakat kitabın baskısının oldukça göz yorucu olduğunu belirtelim.
 

4.1.5.- Kitap- 5
 
 

Eserin adı : Konularına Göre Kuran'ı Kerim Fihristi Yazarın adı : Nevzat Yüksel (Samsun Mithat Paşa Lisesi Din ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni) Yayınevi : Muvahhid Yayınları, Trabzon, 3. Baskı ( "M.E.B. Tebliğler Dergisinin 13/7/1987 tarih ve 2238 sayılı kararı ile Yüksek İslam Enstitüleri ile İmam-Hatip Liseleri öğrencilerine Yardımcı Ders, ilgililere kaynak ve başvuru kitabı olarak tavsiye edilmiştir.")

Diğer eserlerden farklı olarak Nevzat Yüksel, kendi eseri hakkında yazdığı önsözünde okuyucuya kitabın metodik yapısı üzerine gerekli bilgileri sunuyor. Yazar, önsözünü beş başlık altında işliyor. Bunlar sırasıyla şöyle :

1. Kuran'a göre, Kuran'ın özellikleri hakkında kısa bilgiler
2. Fihristin belli başlı özellikleri
3. Kimler yararlanabilecek?
4. Kullanma şekli
5. Sonuç

Biz bu başlıklardan -konumuz ile alakalı olduğu için- sadece 2. ve 4. maddeleri aynen aktaracağız.

" 2- FİHRİSTİN BELLİ BAŞLI ÖZELLİKLERİ :

a) Ondört ana bölüme ayrılan bu fihristin her bölümü büyük başlıklara, büyük başlıklar da yan başlıklara ayrılarak kullanma pratiği sağlanmış ve bir konu için araştırmacıya, yapılacak hazırlığın bir ölçüde planı hakkında fikir verilmeye çalışılmıştır.

b) Inceleme yapacak veya bir konudaki Kuran ayetlerini çıkaracak olan araştırmacıya yardımcı olmak amacıyla kitabın sonuna son derece zengin bir alfabetik konu fihristi konulmuştur. Böylece zaman israfı geniş ölçüde ortadan kalkmış olacaktır.

c) Ayetlerin lafızlarında açık olarak görülmeyen fakat meal ve tefsir yönünden ilgisi bulunan konuya alınan ayetler de olmuştur. Çünkü burada amaç, lafız fihristi değil, konu fihristidir.

d) Aynı konuda aynı lafızlarla birçok ayetlerin bulunması halinde bu ayetlerden konuya ışık tutacak kadarı alınmıştır. Mesela, Kuran-ı Kerim'de 'altlarından ırmaklar akan cennetler' anlamında elliye yakın ayet vardır. Bunlardan sadece yirmiye yakını bu başlık altına alınmıştır.

e) Birden çok konuya işaret eden ayetler, ilgili bulundukları konulara alınmıştır.

4- KULLANMA ŞEKLİ :

a) Aradığımız bir konuyu, kitabın sonundaki alfabetik fihristten buluyoruz. Bulduğumuz maddenin karşısındaki numara, o konunun bulunduğu sayfa numarasıdır.

b) Ilgili sayfadaki konunun altında Kuran surelerinin adları verilmiştir. Sure adının solunda yer alan numara, o surenin Kuran'daki sıra numarasıdır, sağında yer alan numaralar ise aradığımız konu ile ilgili ayet numaralarıdır.

c) Fihristimizde sure adlarının karşısındaki rakamlar ayet numaralarıdır. Aynı konuda bir birini takibeden ayetler aralarına ( - ) işareti konularak verilmiştir : 67 - 85 rakamı, altmış yedinci ayetten seksen beşinci ayete kadar hepsinin aynı konuda olduğunu 17, 19, 25 rakamları ise yalnız numaraları yazılı ayetlerin konu ile ilgili olduğunu ifade eder.

d) Kitabın sonuna; a) Surelerin Kuran'ı Kerim'deki sıra ve sayfa numaraları, b) Surelerin alfabetik sıra ve sayfa numaraları, c) Nuzül sırasına göre Kuran'ı Kerim'deki sureleri gösteren üç ayrı cetvel ilave edilmiştir. "
 

a) Konu fihristi olması hasebiyle bu fihrist de yazarın subjektif tasnifi ve seçimine dayanıyor. Bu açıdan bazı gösterilen ayet referansları ile konu arasında bağ kurulamıyabilinir. Genelde konu fihristlerinde bu nokta tartışmaya açıktır. Herkesin gerekçesi ayrı olabilir.

b) Yazarın c) maddesinde belirttiği husus, fihristin subjektifliğini artırmaktadır. Zira tefsir boyutu giren konularla irtibatlandırılan ayetler ne kadar konuyla ilgili veya ilgisizdir tartışma götürür.

c) Yazarın d) maddesi göz önünde tutulduğunda fihristi sınırlıdır. Bir konuyla alakalı tüm ayet referanslarını bulmak güçtür.

d) Yazarın e) maddesinde birden çok konuya işaret eden ayetlerin ilgili bulundukları konulara alınması oldukça zor bir meseledir ve dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Haliyle kitabın hacmi artacağı için tekrardan oluşacak olan referansları verme gereği duyulmamıştır, bu nedenle sınırlı referanslar olacaktır.
 

4.1.6.- Kitap- 6
 

Eserin adı : Kuran-ı Kerim Lugatı (Kuran Kelimelerinin Anahtarı) Yazarın adı : Muhammed Fuad Abdulbaki Mütercim : Mahmud Çanga Yayınevi : Timaş Yayınları, İstanbul - 1989

Böyle önemli bir eser meydana getiren ve sahasında ilklerden olan bu fihrist çalışmasının sahibinin eserde hiç anılmaması oldukça üzücü ve ayıp bir olaydır. Hangi gerekçeyle eser sahibinin adı yok, merak ettim doğrusu. Yayınevi ve mütercimin bu konuda insaflı bir açıklama yapmasını bekliyor ve böyle hususlara bundan sonra dikkat edilmesini dileyerek konumuza devam ediyorum.

Kuran fihrist çalışmalarından en önemli, kapsamlı ve orijinal olanı kanımca bu eser. Bu fihrist, Kuran'daki kelimelerin tüm gramer formlarının (türevlerinin) geçtiği ayetlerin listesini veriyor ve araştırmacıya büyük zaman kazanımının yanısıra oldukça kolaylıklar sağlıyor. Bu fihrist, konu fihristi olmadığı için subjektif yaklaşımlardan oldukça uzak (başka subjektif noktalar mevcut). Ancak fihristin eksiklikleri (bazı harf ve bağlaç niteliğindeki kelimeler yok örneğin) ve hataları mevcut. Bunlar baskı hataları da olabilir, gerçekten gözden kaçmış noktalar da olabilir.

Mütercim, kitabın mukaddimesinde, Said Nursi'nin, Kuran'ın edebi mucize oluşuyla alakalı veciz ifadeli bilgilerini aktardıktan sonra, kelimelerin sadece tercemelerini vermekle yetindiklerini belirtiyor. Bir kelime bazan birkaç anlama geldiği için, kelimenin hangi ayette muhtemelen ne anlama geldiği de -mütercimin de ifade ettiği gibi- gösterilmeye çalışılmış.

Ayrıca mütercim, kitabın metodik yapısı hakkında bazı önemli açıklamalarda bulunuyor. 'Açıklamalar' başlıklı bölümde şu maddeler yer alıyor.

1. Kitabın Hazırlanış Şekli
2. Kitaptan Istifade Şekli
3. Bazı Arapça Kaideler

Bu maddelerden 1. ve 2. maddeleri konumuz açısından elzem olduğu için ilgili bölümlerini aktarıyorum. Aktarmaya gerek duymadığım 3. madde ise, Arapça bilmeyenler için Arapça dilinin grameri ve bazı yönleri hakkında -kısa da olsa- oldukça yararlı kaideler içeriyor. Kitabı yakinen inceleyenler konuyla ilgili geniş malumatı oradan edinebilirler. Gelelim şimdi diğer maddelere :

" 1. Kitabın Hazırlanış Şekli :

Bu kitab me'haz itibariyle (Mu'cem'ü Elfazi Kuran'ıl Kerim ) adlı kitabın tercemesidir. Fakat biz sadece terceme ile iktifa etmedik. Tercemenin yanı sıra şu çalışmalarda bulunduk :

a) Terceme ile birlikte kitapta hatalı bulduğumuz yerleri tashih ettik.

b) Zaid bulduğumuz yerleri terceme etmedik.

c) Eksik bırakıldığını farkettiğimiz mevzularda lüzumlu izahlarda bulunmak suretiyle terceme dışında bize ait olan bazı beyanlar ileri sürdük.

d) Kitaba yeni bir tertib şekli getirdik. Bu tertib şekliyle kitabın daha kullanışlı olmasını sağladık.

e) Kitabı iki bölüme ayırdık. Birinci bölüm tercemesini yaptığımız kitabı ihtiva etmiştir. Ikinci bölümü ise uzun tedkikler yaparak hazırladık. Önce (El-Mucem'ül Müfehres) adlı kitabı tarayarak ism-i hasları tesbit ettik. Sonra lugatlardan ve çeşitli kaynak kitaplardan faydalanmak suretiyle ism-i haslar hakkında izahat verdik.

Yukarıda sıraladığımız çalışmalar neticesinde kitap bir orijinallik kazanmış oldu. Biz de bu orijinalliği ihsas eder mahiyette olması için hazırladığımız esere Lugatul Kuran'ıl Kerim Kuran-ı Kerim Lugatı adını verdik. Esere bu adı vermekteki gayemiz şudur :

Bilindiği üzere Kuran-ı Kerim hakikatlar hazinesidir. Hazineden istifade edebilmek için bir anahtar lazımdır. Işte bu hakikatlar hazinesini açacak ve manalarını anlamaya yardım edecek manevi bir anahtar. Kuran lafızlarının manalarını bilmek ve bu lafızların hangi cümlelerde hangi manalarda kullanıldığını öğrenmektir. Bu noktadan dolayı, hazırladığımız eser bir anahtar vazifesi görmektedir. (...)

2. Kitaptan İstifade Şekli :

Bu kitaptan güzelce faydalanabilmek için şu hususları göz önünde bulundurmak gerektir :

a) Bu eserde ayet ve cümlelerin manaları ve mealleri verilmiş değildir. Eğer okuyucu bazı yerlerde ayet ve cümlelerin mana ve meallerine rastlarsa, şunu hatırına getirmelidir: Bu meal ve izah, ayet ve cümlenin izahı için değil, manası verilen lafzın o ayette ve o cümledeki yerini göstermek içindir. Böylece o lafzı cümledeki yerinde görerek, hangi manada kullanıldığını daha iyi anlama imkanı hasıl olmaktadır.

b) Kitapta zikredilen kelimelerin ekserisi isim ve fiildir. Bazı harflere de yer verilmişse de, çoğu mühmel bırakılmıştır. Ayrıca zamirler gibi bir kısım lafızlar da kitapta yer alamamışlardır. Bunun sebebi, tercemesini yaptığımız kitapta bu lafızların zikredilmeyişidir. Biz de esasta bu kitaba bağlı kalışımızdan dolayı daha geniş bir araştırmaya girişemedik. Sadece a'lam kısmını hazırlayabildik. Bununla birlikte, her ne kadar bu lafızların Kuran'da hangi ayetlerde ve kaç kez zikredildiklerini tesbit edemedikse de, okuyuculara bir derece faydalı olabilmek ümidiyle mukaddimede bu lafızların manalarını gösterdik. (...)

c) Kuran'da geçen kelimeler, Kuran'da geçtiği şekilleriyle değil, kökleri itibariyle ele alınmışlardır. Yani mesela (te'lemune) lafzının hangi manada olduğunu ve bu lafzın Kuran'da hangi ayetlerde varid olduğunu öğrenmek için, bu lafzın kök harfleri olan (alime) maddesine müracaat etmek lazımdır. Ayrıca kelimelerin ek harfleri nazara alınmamıştır ve ihtiyaç ta yoktur. Kelimelere masdar manası verdikten sonra Kuran'daki çekimlerini zikrettik; bu çekimleri birer birer manalandırmaya lüzum olmadığı kanaatiyle madde ve şık başlarında yaptığımız açıklamalarla iktifa ettik. (...)

(Arapça bilmeyenlere kolaylık olsun diye bir indeks hazırladık. Böylece herkes indekse bakmak suretiyle aradığı lafzın eserdeki yerini hiç zorluk çekmeden bulabilecek ve manasını öğrenebilecektir.)

Başlıklarda parantez içinde zikrettiğimiz harfler kelime kökleridir. Mesela (ebeden) lafzının kökü (ebede)'dir. (ebede) maddesine bakılmak suretiyle (ebeden) lafzının manası ve bu lafzın Kuran'da hangi ayetlerde geçtiği öğrenilir.

Yine başlıklarda parantezin sol tarafında kalan rakamlar, sıra numarası olup, kök itibariyle Kuran'da ne kadar kelime bulunduğunu gösterir. Parantezin sağında zikredilen rakamlar ise, o lafzın kökünün ve -varsa- müştaklarının ve çekimlerinin hep birlikte Kuran'da kaç kez varid olduğunu gösterir."

Bu açıklamalardan sonra Kuran'ı Kerim'de Geçen Bazı Kelimeler başlıklı bölümde, lugat ve a'lam fihristinde yer almayan kelimeler işleniyor ve 83 adet türü ele alınıyor.

Bundan başka mütercim, Kuran Ayetlerinden İstifade Şekli adlı bölümde şu görüşlere yer veriyor :

"Kuran ayetlerinin çok derin manaları ihtiva ettiğini, çok hakikatları ve sırları muhtevi olduğunu anlayabilmek için, asr-ı saadetten bu zamana kadar yazılmış olan binlerce tefsirleri nazara almamız icab eder. Evet bu binlerce tefsirler Kuran'daki hakikatlerden ve sırlardan bahsederek birçok hakaikı ve esrarı izhar edip gösterdikleri halde, yine de tam manasıyle Kuran'ı tefsir edememeleri bize gösteriyor ki, Kuran'ın künhüne vakıf olunamaz; ancak, meşguliyet ve tedkik suretiyle ondan istifade edilebilinir. Kim Kuran tefsirleriyle çokca meşgul olur ve tefsirleri derinlemesine tedkike koyulursa, o nisbette Kuran'dan istifadesi de fazlalaşmış olur. (...)

(...) Tercüme ve mealler hiçbir surette bize Kuran'ın derin hakikatlarını ve külli manalarını anlatamazlar, esrarını bildiremezler. Bunlar sadece Kuran'ın adeta -tabir caiz ise- birer fihristi olabilirler, Kuran'da hangi mevzuların bulunduğunu gösterirler, bize Kuran'ı tanıtmaya çalışırlar. Bundan sonra iş bize düşer. Bu meallerin tefsirlerine bakıp, izahlarını öğrenmek suretiyle -tamamen değilse de- birazcık olsun o meal altındaki manaları tefeyyüz ederek, o ayetten istifade nimetine nail olmuş oluruz. (...)"

Mütercim, bu haklı ve 'kısmen abartılı' satırlardan sonra Hamdi Yazır'ın Kuran'ın tercemesi konusundaki görüşlerini aktarıyor ve Kuran ayetlerinden nasıl ve ne şekilde istifade edilebileceğini daha iyi anlatabilmek için bir örnek ayetle konuyu müşahhaslaştırıyor.

Bunu yaparken sunduğu bazı maddeler tartışma götürür bilgileri ihtiva ediyor. Bu yüzden takip edilmesi gereken mecburi bir metod olarak (bir çoğuna katılmakla beraber) görmemek gerekir.

Bu Kuran fihristi hazırlanırken mütercim, şu eserlerden yararlandığını da bildiriyor:

"1- Lugatler, 2- Mealler, 3- Tefsirler, 4- Mu'cem'ül Müfehres, 5- Misbahul- Ihvan, 6- Sarf ve Nahiv kitapları."

Kuran'ın sure adlarını ve sıra numaralarını gösteren bir fihristin de yer aldığı bu eserin sonlarında kitabın kullanımına ilişkin açıklayıcı bilgileri okuyalım:
 

" KİTABI NASIL KULLANACAKSINIZ

Elinizde bulunan bu kitab iki bölümden teşekkül etmiştir.

Birinci bölüm Mu'cem'ül Müfehres'in tercümesidir. Ayrıca gerekli görülen yerlere ilaveler yapılmıştır. Kelimelerin hangi Sure'nin hangi Ayetinde geçtiği rakamlarla gösterilmiştir. Kelimelerden sonra verilen birinci rakam Sure numarasını, ikinci rakam ise Ayet numarasını göstermektedir.

Bu kitabdan istifade edebilmek için aranan Ayetin sadece bir kelimesini bilmek kafi geliyor. Mesela insan ile ilgili bir ayet bulmak istiyorsunuz. Kitabın son bölümünde bulunan fihrist kısmına bakacaksınız. İnsan kelimesinin sağ yanında 69 rakamı olduğunu göreceksiniz. Bu rakam insan kelimesinin bulunmuş olduğu sahifenin numarasını göstermektedir. 69'uncu sahifeyi açtığınızda alfabetik sırayı takib ederek insan kelimesini görecek, kelimenin hangi Surelerde ve Ayetlerde geçtiğini rahatlıkla bulacaksınız.

İkinci bölümde Özel İsimlerle ilgili bilgiler bulunmaktadır. Bu kısım önemli görüldüğü için Mu'cemü'l Müfehres'e ilave edilmiştir. Kitabın en sonunda da fihrist bulunmaktadır.

Türkiye'de ilk defa hazırlanarak okuyuculara takdim edilen bu kitabın ilimseverlere hayırlı olmasını niyaz ederiz.

a) Pratik açıdan çok kullanışlı bir kitap ve kıymetli bir çalışma.
b) Kuran fihristleri içerisinde ilk olmakla beraber orijinal bir eser.
c) Büyük ölçüde Kuran'ın tüm kavramlarını içermekle beraber eksiklikleri ve hataları mevcut.
d) Bu fihristin geliştirilip yaygınlaştırılmasını yararlı buluyorum.
e) Bilgisayara yüklenilmesi elzem olan kaynak bir eserdir.

Timaş Yayınları, kitabın kapak sayfasının ardında -bizim de katıldığımız- şu önemli cümlelere de yer veriyor :

"KURAN-I KERİM LUGATI

Temel Kaynağı KURAN-I KERİM olan İSLAM, bir hayat nizamıdır. Kuran'ı Kerim'in hayata tatbiki de ancak Kuran'ı ilahi maksada muvafık anlamakla mümkündür.

Kuran'ın daha iyi anlaşılabilmesi için hazırladığımız bu eser;

• Herhangi bir mevzu ile ilgili Kuran'ı Kerim'den ayet bulmanızı sağlayacak,
• Arapça öğrenmeye çalışıyorsanız, Arapçanızı ilerletmenize yardımcı olacak,
• İsm-i Haslar hakkında geniş bilgi verecek,
• Kuran'ı Kerim'de geçen kelimelerin hangi surenin hangi ayetinde ve hangi manada kullanıldığını gösterecek,
• Kuran lisanına aşinalık kazanmanıza vesile olacak bir KAYNAK KİTAP'tır.

KURAN-I KERİM LUGATI
Kuran'dan istifade etmek isteyen her müslüman için..." [3]

Bu eserin orijinali hakkında da kısaca değinmekte yarar var. Elimde bulunan orijinal kitap Kahire baskılı, 1988 yılına ait, 950 sayfalık 1938'lerde kaleme alınmış bir eser.
 

4.1.7.- Kitap- 7
 

Eserin adı : El- Mu'cemu'l- Mufehresu li El- Fazıl Kuran'ıl Kerim (Kuran-ı Kerim Lugatı'nın orijinali) Yazarın adı : Muhammed Fuad Abdulbaki Baskı : Kahire, 1988, (1938'e ait eser)

Eserin başlıca özellikleri şunlar:

1- Kuran metni ile fihrist iç içe yer alıyor. Bu açıdan çok pratik.
2- Türkçe tercemesinde olmayan iki özelliği şunlar :

a) Ayetlerin mekki- medeni oldukları Arapça alfabesindeki harflerden Kef ile Mekki olanlar, Mim ile Medeni olanlar gösteriliyor.
b) Sözkonusu edilen kelimenin geçtiği ayetin metni ya tam veriliyor veya bir bölümü aktarılıyor.

5- Sayfanın üst bölümünün sağ ve sol köşelerinde ilk başlayan ve sona eren kelimelere referans var. Yani bu iki kelime ve arasında bulunan kelimelere bir üst referans oluşturuyor. Sayfanın üst bölümünün ortasında ise parantez içerisinde kelimelerin masdar formları (kök) yer alıyor.
 

Yine Muhammed Fuad Abdulbaki'ye ait ayrı bir fihrist çalışması daha mevcut. Onu da tanıtalım.
 

4.1.8.- Kitap- 8
 
 

Eserin Adı : Mevzularına Göre Ayet-i Kerimeler ve Mealleri Hazırlayan : Muhammed Fuad Abdulbaki Türkçe Meal : Doç. Dr. Bekir Karlığa Yayınevi : Şamil Yayınevi, İstanbul- 1988, 2. Baskı, 1112 sayfalık

Diğer eserlerde olduğu gibi bu eserde de eser sahibinin kitabı hakkında aydınlatıcı açıklamaları mevcut değil.

Kitabın önsözünde Şamil Yayınevi, eserin yayınlanış gayelerini açıkladıktan sonra eserle ilgili şu tarihi arka planı ve eserle ilgili yaptıkları kendi tasarruflarını zikrediyor :

" Bu kitabın ilk hazırlığı Zules la Beaume tarafından Fransızca olarak yapılmıştır.

Elinizdeki bu eseri Arapça'ya çeviren, Kuran ve Sünnet'e dair rehber niteliğindeki yoğun ve hayırlı çalışmalarıyla bildiğimiz merhum Muhammed Fuad Abdulbaki'dir. Merhum M. F. Abdulbaki / Edward Montet'nin Fransızca'ya yaptığı Kuran çevirisindeki Fihrist'i de Z. L. Beaume'nin çalışmasına ekleyerek Arapça 'Tafsilu Ayati-l Kuran' adı altında neşrettiği bu eseri, biz de ayet-i kerimelerin meallerini de ekleyerek okuyucumuza kazandırma kararını verdik. Bu yeni tertibi ile daha yararlı olacağına inanıyoruz."

Bunun ardından kitabın metodik yapısı hakkında yayınevi devamla şunları kaydediyor .

" Ayet metinlerinde de Muhammed Fuad'ın metnine sadık kaldık. Onun eserine hürmeten;

1- İdğamların şeddeli yazılmasına;
2- Kısa çekerlerin elif ile gösterilmesine;
3- Harekelerin, harfin değil de, şeddenin altında ve üstünde gösterilmesine rağmen dokunmadık.

Bizim yaptığımız ise:

1- Sure ve ayetleri alışılmış sıra içinde verdik.
2- Meallerini titizlikle yerine yerleştirdik.
3- Müstedrek'ten doğan tekrarları koymadık.
4- Başlıkların Türkçe karşılığı, bazılarının lugat karşılığı olmayıp, ayette adı geçen mevzuun karşılığıdır.
5- Sonuna, sayfa numarasına göre içindekiler koyduk.
6- Alfabetik sıraya göre indeks ekleyip mevzuların çabuk bulunmasına yardımcı olduk."

a) Bu fihristte tam olarak 432 başlık altında konulara göre ayetler metin ve meal olarak tasnif edilmiştir.

b) Oldukça yoğun konu olmasına rağmen bir takım eksiklikleri olacaktır. Subjektif noktalara dikkat edilmeli ve konular iyice incelenmelidir.

c) Yayınevi'nin de belirttiği gibi oldukça zor şartlarda hazırlanmış bu eser hem pratik, hem de çok faydalı bir konuma sahip.

d) Kitabın tarihi arka planı göz önünde tutulduğu takdirde, müslümanların bu ve benzeri konularda ne kadar geri olduğu ortadadır. Bu süreç hala devam etmektedir. Bunun önüne geçilmeli ve özgün çalışmalarla bu sorunlar halledilmelidir. Elimizdeki nimetleri değerlendirelim ve salih işlerimizi yoğunlaştıralım. Yeni projeler üretelim.
 

4.1.9.- Kitap- 9
 
 

Eserin adı : Kuran Bize Ne Diyor (Kuran İle İlmihal) Yazarın adı : Hikmet Taşkın Yayınevi : Madve Yayınları, İstanbul- 1989, 565 sayfalık

Bu eser, diğer eserlerden biraz farklı gaye ile hazırlanmasına rağmen yine de konu fihristi özelliğini taşımaktadır.

Yayınevinin takdiminde bu eserden "...Türkiye'de neşredilmiş olan ilk 'Konularına Göre Meal'dir." diye söz edilmektedir.

Bunun ardından yazar önsözünde, düşüncenin, akletmenin öneminden ve buna bağlı olarak Allah'a karşı olan sorumluluktan bahsetmekte ve hidayet edici olan Kuran'dan daha fazla yararlanılması, kendi zamanında çektiği zorlukları başkalarının çekmemesi için bir hizmet ve kolaylık olsun diye bu eseri hazırladığını anlatıyor. Haliyle fihrist düşüncesi ile hazırlanmadığı için metodik bilgiye de rastlanmıyor. Fakat fihrist olarak eserin İçindekiler bölümü, hangi konuların işlendiği konusunda yeterli ipuçlarını veriyor.

Ayrıca yazar, "İslam'ın temelini oluşturan İman-İbadet-Sosyal ve Ekonomik konuları 'Ayetlerle anlatma' ya çalıştım." demek suretiyle kitabının yapısını özetlemektedir. Bu açıdan fazla izaha gerek yok. Ancak şunu belirtmekte yine yarar var ki, eserin subjektif olma özelliği oldukça yüksek orantılı. Bu nedenle tartışmalı bölümler vardır. Kuran ilmihali düşüncesiyle çıkarıldığı için yine de yararlı bir eser olduğu söylenebilinir.
 

4.2.- Kuran Meallerindeki Fihristler
 

Bu bölümde sadece üç dildeki Kuran meallerini incelememize aldık. Başta Türkçe Kuran çevirileri olmak üzere, bunun yanısıra Almanca ve İngilizce Kuran çevirilerinden de istifade ettik. [4] En meşhur olan mealler ve ulaşabildiklerimizin fihrist bölümlerini sunduk. Genel olarak bu fihrist bölümleri birbirine oldukça benzemektedir. Fihrist çeşidi olarak karma indeks türü kullanılmakta ve önemli bulunan kelime ve konuların sure ve ayet referansları verilmektedir. Fihristler arası farklılıkları ve detayları şimdi beraberce gözden geçirelim.
 

4.2.1.- Türkçe Meallerdeki Fihristler
 

Bu asrımızda yazılan Kuran'ın Türkçe meallerinden tam 14 tanesinin fihrist bölümü hakkında bilgi verdik. Tefsir eserlerinde yer alan fihrist bölümlerine değinmedik. Oradaki fihrist biraz daha özel ve subjektif olduğu için saf Kuran fihristi olarak görmedik. Kuran fihristi ile başka bilgilerin fihristi karışık sunulmaktadır. Bu belki ayrı bir çalışmayı gerektirebilir.

Meallerdeki fihristlerin özel karakteri, subjektif ağırlıklı oluşları. Her meal sahibi kendine önemli gelen kelime ve kavramları ön plana çıkarmaktadır. Tartışma götürür nitelikte noktalar mevcuttur.

İndeksde baskı hataları olabilir. Bu yüzden bazan bir kelimeye verilen referans aranan kelime veya konuyla ilgisi bulunmayabilir. Hatta baskı hatası olmadan verilen referansla ilgi kuramayabilirsiniz de. Bu farklı yorumlamadan kaynaklanabilir.

Şimdi meallerin fihristine bir göz atalım.
 

4.2.1.1.- Türkçe Çeviri - 1
 

Hasan Basri Çantay :

Kuran'ı Hakim ve Meal-i Kerim

Bu üç ciltlik mealin son bölümlerinde "Üç cilde şamil fihrist" başlığı altında aynen şu ibare yer alıyor :

" B) Kuran'ı Kerim'in ihtiva ettiği müfredat ve münderecatdan mühim bir kısmının fihristi (elifbe sırasıyle)."

Bu fihristin içinde alfabetik olarak 1600'ü aşkın kelime ve konunun fihristi sunulmaktadır. Diğer meallere nazaran en çok kelime ve konu fihristini bu meal barındırmış oluyor.

Sure referansları surelerin adlarıyla veriliyor.

Çantay'ın bu meali, bu fihristten ayrı olarak Kuran'la direkt bağlantısı olmayan, daha çok tefsir bağlamında, şahıs, memleket ve saireye ait zikredilen "ALEM İSİMLERİ "nin de fihristini sunuyor. Referans olarak ilgili ayetlerin yerlerini gösteriyor. Ayrıca her ciltde işlenen surelerin listesi ve sayfa işaretleri de veriliyor.
 

4.2.1.2.- Türkçe Çeviri - 2
 

Prof. Dr. Süleyman Ateş :

Kuran'ı Kerim ve Yüce Meali

Bu mealin, "Kuran'ı Kerim Meali Mevzu- Mefhum İndeksi " bölümünde alfabetik olarak kelime ve konuların fihristi dar bir çerçevede verilmektedir. Fihristte, 530 kadar kelime ve konunun, sure ve ayet referansları gösterilmektedir.

Ayrıca toplam ayet sayılarıyla [5] beraber surelerin alfabetik ve rakam sırasına göre olan fihristleri de mealde yer almaktadır.
 

4.2.1.3.- Türkçe Çeviri - 3
 

Celal Yıldırım :

Tefsirli Kuran'ı Kerim Meali

Bu mealdeki fihrist bölümü aynen Süleyman Ateş'in mealindeki fihrist kısmından alındığı gözden kaçmıyor. Titizlikle bakıldığında surelerin fihristinde dikkati celbeden husus bir önceki mealde varolan aynı baskı hatalarının bu fihristte de yer almasıdır. Zira bu fihristte sayfa referansları doğal olarak değiştirilmiş olmasına karşılık, anlaşılan sure fihristi gözden geçirilmeden aynen hatalarıyla beraber kopya edilmiş! Ayrıca bir yoruma gerek yok...

Bu fihristin tek özelliği, Arapça yazı biçimiyle sağdan sola doğru verilmiş olmasıdır. Latince yazıyı sağdan sola doğru okumak herhalde pek kullanışlı olmasa gerek. Kolay işi zorlaştırmaktan başka bir şey ifade etmiyor.
 

4.2.1.4.- Türkçe Çeviri - 4
 

Diyanet Meali :

Kuran'ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal)

Diyanet mealinin "İNDEKS" bölümünde kelime ve konuların alfabetik fihristi sunulmaktadır. Takriben 154 kelime ve konunun indeksi verilmektedir. Ateş'in mealiyle ortak noktalar oldukça fazla. Ya fihrist genişletilmiş olabilir veya bir kısım kelime ve konular bu meali hazırlayanlarca önemsiz bulunduğu için fihristten azaltmalar yapılmış olabilir.

Bu fihristin yanısıra surelerin hem alfabetik, hem de diziliş sırasına göre fihristleri sayfa referansları verilmek suretiyle listeleniyor. Toplam ayet sayıları da indeksin içinde yer alıyor.
 

4.2.1.5.- Türkçe Çeviri - 5
 

Ahmet Ağırakça,
Beşir Eryarsoy :

Nuzül Sebepli Kuran'ı Kerim ve Türkçe Meali

"Genel İndeks " başlığı altında yine S. Ateş'in fihristi birkaç ekleme ile listeleniyor. Yaklaşık 583kelime ve konunun indeksi sure ve ayet referanslarıyla sunuluyor.

Maalesef bu çeviride de surelerin toplam ayetleri Ateş'in mealinden dikkatsizce kopya edildiği için aynı yerlerdeki baskı hataları aynen sergileniyor. Bu hususlara çok dikkat edilmesi gerekir. Fihristin tek başlığı değiştirilmiş, kopya olduğu anlaşılmasın diye herhalde! (Birinde "Rakam Sırasına Göre Surelerin Fihristi ", bunda ise " Rakam Sırasına Göre Sureler ".) Başka baskı hatalarına değinmeğe gerek de yok sanırım.
 

4.2.1.6.- Türkçe Çeviri - 6
 

Ali Bulaç :

Kuran'ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal ve Sözlük)

Bulaç'ın çevirisinde surelerin sayfa referanslarını veren indeksin yanısıra alfabetik sıraya göre sure fihristi de bulunmaktadır.

Nuzül sırasına göre tertip olunmuş Osman, Ibn Abbas ve Cafer Es-Sadık'ın mushaflarındaki surelerin listesi, Kuran'ın diziliş sırasına göre olan tertiple beraber bir arada sunulmaktadır.

Ayrıca hem nuzül sırasını, hem de diziliş sırasını (tertip) gösterir güzel bir cetvel yer almaktadır. [6] Bu cetvel, bir surenin nuzül sırasıyla diziliş sırasını aynı anda bulma imkanı veriyor.

"Kuran'ı Kerim Meali Konu ve Kavram İndeksi" adı altında verilen fihrist ise yine S. Ateş'in fihristinin aynısı. Meallerdeki indekslerde pek ilerme olmadığı anlaşılmaktadır. Fakat diğer meallerden biraz farklı olarak Ali Bulaç mealine sözlük bölümü ekleyerek orada Kuran'da geçen bazı önemli kavramların izahını yapmaktadır. Takriben 500'e yakın kavramın sözlük anlamı sunulmaktadır. Bunların büyük bir kısmı fihristte yer alırken bazısı ise fihristte bulunmamaktadır.
 

4.2.1.7.- Türkçe Çeviri - 7
 

Doç. Dr. Ziya Kazıcı,
Doç. Dr. Necip Taylan :

Kuran'ı Kerim Meali (Türkçe Anlam)

Yazarlar, mealden okuyucunun istifadesini kolaylaştırmak amacıyla "geniş 'Konular Fihristi' " eklediklerini belirtiyorlar.

"Alfabetik Genel Konular İndeksi " başlıklı bölüm bazı değişikliklerle ve eklemelerle S. Ateş'in fihristiyle oldukça uyuşuyor. Bir özelliği ise, sure referansları rakam olarak değil, bizzat surelerin ismiyle veriliyor. Çok az sayıda, Ateş'de verilen referans, burada yer almıyor.

Yaklaşık 620 civarında kelime ve konunun fihristi sunuluyor. Ayrıca surelerin diziliş ve alfabetik sırasına göre fihristleri de sayfa referanslarıyla listeleniyor.
 

4.2.1.8.- Türkçe Çeviri - 8
 

Elmalılı Hamdi Yazır
(Dücane Cündioğlu): [7]

Hak Dini Kuran Dili Kuran'ı Kerim ve Meali

Hamdi Yazır'ın sadeleştirilerek yayınlanan tefsirlerindeki indeksleri değil, Dücane C.'nun yayına hazırladığı mealin indeksini göz önünde bulundurduk.

Fihrist olarak "Muhtasar Kuran İndeksi " adı altında bir bölüm verilmektedir. Çok dar ve sınırlı kelime ve konunun listesi çok az sayıda ayet referanslarıyla sunulmaktadır.

Surelerin alfabetik fihristinin yanısıra mushaf tertibine göre fihristi de sayfa göstergeleriyle yer almaktadır.

Bu mealde takdir edilecek bir husus şu ki, önceki meallerde yer alan baskı hataları burada bulunmamaktadır.

Ayrıca nuzül sırasına göre Osman'ın sıralaması esas alınarak surelerin fihristi tertip numarasıyla ve sayfa referanslarıyla verilmektedir.
 

4.2.1.9.- Türkçe Çeviri - 9
 

Hazırlayanlar:

Hasan Karakaya,
Kadir Kabakçı,
Mehmet Süslü,
Kerim Aytekin,
Kenan Seyithanoğlu :

Kuran'ı Kerim ve Türkçe Meali

"İndeks " başlığı altında 400'e yakın kelime ve konunun alfabetik fihristiyle beraber sure, ayet ve sayfa referansları verilmektedir. Diğer meallerdeki fihrist içerikleriyle büyük orantıda aynı sayılır.

Surelerin fihristi bölümünde yine 4 suredeki toplam ayet sayıları konusundaki baskı hataları maalesef bu mealde de muhafaza edilmektedir. Kontrol edilmeden kopya çekildiğinde böyle garip durumlar ortaya çıkmaktadır. Dileriz bu tür vakalar tekrar edilmez.
 

4.2.1.10.- Türkçe Çeviri - 10
 

Ali Fikri Yavuz :

Kuran'ı Kerim ve Izahlı Meali Alisi

Bu mealde "Mevzuların Fihristi " başlığı altında 423 civarında kelime ve mevzuun alfabetik indeksi listeleniyor. Ilgili kelime ve konuların referansları sure rakamı, sure adı ve ayet numarasıyla birlikte veriliyor.

Ayrıca her mealde olduğu gibi surelerin normal tertip sırasına ve alfabetik sıraya göre fihristleri de önceki baskı hatalarıyla birlikte yine yer alıyor.
 

4.2.1.11.- Türkçe Çeviri - 11
 

Hazırlayanlar :

İhsan Atasoy,
Ümit Şimşek,
Mehmet Paksu,
Cemal Uşşak :

Kuran'ı Kerim ve Açıklamalı Meali

Bu mealin "İndeks " bölümünde 272 kelime ve konunun fihristi yer almaktadır.

Şu konu başlıkları altında alfabetik indeks tutuluyor :

• Ahiret, Ahlak, Aile, Allah,
• Cihad,
• İsimler, İbadet, İlim, İnsan
• Din
• Kitaplar
• Muhtelif Mevzular
• Peygamberler

Surelerin normal dizilişine, alfabetik sırasına göre sayfa referanslarıyla sunulan fihristlerle beraber Arapça biçimiyle olan fihrist de sergilenmektedir.
 

4.2.1.12.- Türkçe Çeviri - 12
 

Hazırlayanlar :

Prof. Dr. Ali Özek,
Prof. Dr. Hayreddin Karaman,
Doç. Dr. Ali Turgut,
Doç. Dr. Mustafa Çağrıcı,
Doç. Dr. İbrahim Kafi Sönmez,
Doç. Dr. Sadreddin Gümüş :

Kuran'ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali

Heyet tarafından hazırlanan bu mealde de "İndeks " başlığı altında şu konuların fihristleri listelenmektedir :

• Ahlak, Aile Düzeni, Allah, Allah'ın Sıfatları
• Dinler, İnançlar, İyi ve Kötü Yıllar,
• Iİbadet, İktisadi Hayat,
• İlim, Akıl, Tefekkür, İbret
• İnsan
• Kevni (Kozmolojik) Ayetler
• Kuran
• Kuran'dan Önceki Kitaplar
• Mümin- Müslüman, Kafir, Münafık, Müşrik
• Ölüm ve Sonrası
• Peygamber
• Peygamberler ve Kavimleri
• Savaş- Cihad
• Toplum Düzeni
• Yer İsimleri
• Muhtelif Mevzular

Bu üst başlıkların altında alfabetik olarak kelime ve konuların fihristi bulunmaktadır. Takriben 921 kelime ve konunun referansı yer almaktadır. Diğer mealler içerisinden bu meal fihristi biraz daha kuşatıcı gözükmektedir. Ortak noktalar oldukça fazla olmasına karşın farklı kelime ve konuları da içermektedir.

Bunların dışında doğal olarak burada da surelerin alfabetik ve normal sırasına göre sayfa referanslarına ve toplam ayet sayılarıyla [8] beraber sunulan fihristin yanısıra Arapça fihristte de yer veriliyor.
 

4.2.1.13.- Türkçe Çeviri - 13
 

Bahaeddin Sağlam :

Kuran'ı Kerim ve Açıklamalı Meali

Sağlam'ın mealinde yer alan "Kuran'ı Kerim Meali Konu ve Kavram İndeksi " bölümü, S. Ateş'in fihrist bölümünün aynısını yansıtmaktadır.

"Sureler ve Sahife Numarası " altında surelerin fihristi verilmekte ve ayrıca "Alfabetik Sıraya Göre Sure Fihristi" de sunulmaktadır.
 

4.2.1.14.- Türkçe Çeviri - 14
 

Prof. Dr. Yaşar Nuri Öztürk :

Surelerin Iniş Sırasına Göre Kuran'ı Kerim Meali (Türkçe Çeviri)

Bu çeviride Türkçe anlamlarıyla beraber Allah'ın en güzel isimlerinden 86 Esmaul- Husna listesinin yanısıra "Karma İndeks " adı altında kelime ve konuların fihristi de bulunmaktadır.

Yaklaşık 647 kelime ve konunun alfabetik indeksi listelenirken bir kelime veya konuyla ilgili verilen ayet referanslarında hangi bağlamda geçtiği de anlaşılmaktadır. Mesela 'Şirk koşma' aranan terkip ve hangi bağlamda geçtiğini verilen alt terkiplerden bulunabilmektedir. Burada alt terkibe örnek 'Şirkin anlamsız' olduğu verilebilir. Bu konteksde, sure ve ayet referansı veya daha başka bağlamlarda sunulmaktadır.

Öztürk'ün fihristinde, Ateş'in fihristiyle kıyaslandığında ortak yönlerle beraber yeniliklerin de olduğu göze çarpmaktadır.

Ayrıca alfabetik sureler indeksi, sayfa göstergeleriyle sergilenmektedir.

Bu mealin bir özelliği de -adından da anlaşıldığı gibi- Kuran'ın normal tertip sırasına göre değil, nuzül sırasına göre düzenlenip basılmış olmasıdır. Bu bir yeniliktir ve Türkiye'de ilklerdendir. [9] Ayrıca Öztürk'ün normal tertibe göre yayınlanmış çevirisi de mevcut. Türkiye'de en son çıkan meallerden biridir.
 

4.2.2.- Almanca Meallerdeki Fihristler
 

Elimizde bulunan ve ulaşabildiğim Almanca Kuran çevirileri oldukça az. Burada tanıtacağım meallerin sahipleri oldukça farklı insanlar ve müslümanlara ait iyi bir çeviri hemen hemen yok.

Ahmedilere ait Almanca meal istisnai yerler göz önünde tutulursa fena değil. Fakat burada konumuz mealin içeriğinden çok fihrist bölümleri olduğu için sadece bu bağlamda değerlendirmeniz gerekir.

Bazı Almanca meallerde indeks bölümü bulunmadığı için burada onları zikretmedik. Bu nedenle burada sadece 3 çevirinin fihristle ilgili bölümlerini sizlere aktaracağız.

Rudi Paret'in fihrist çalışması oldukça başarılı bir çalışma ve kendi sahasında ilklerden sayılmaktadır.

Bizdeki meal sahiplerinin fihrist çalışmaları bu eserin yanında çok cılız kalıyor. Doğru söylemek gerekirse, çok vahim ve ayıp bir konumdayız.Hep sınıfta kalıyoruz. Ilk emri "oku! ", ikinci emri "yaz! " olan bir dinin mensupları bu utanç verici konumda olmamalıydı! Bu dine, bu davranış reva görülmemeliydi!...Her konuda öncülük eden, karanlığı aydınlatan ve ışık sunan taraf biz olmalıydık. Sözün özü, Kuran'a gereği gibi iman edenler, gereği gibi de davranmalıdırlar.
 

4.2.2.1.- Almanca Çeviri - 1
 

Abu-r-Rida' Muhammed Ibn Ahmed Ibn Rassoul :

Die ungefaehre Bedeutung des Al- Qur'an Al- Karim in deutscher Sprache

Bir müslüman tarafından hazırlanan bu mealde, kelimelerin alfabetik olarak Almanca izahları (Erlaeuterungen der Termini) yapılmaktadır.

Fihrist bölümünde (Register), takriben 530 civarında kelime ve konunun listesi sunulmaktadır.

Surelerin alfabetik ve tertip sırasına göre bir indeksi, diğer meallerde olduğu gibi burada da bulunmaktadır.

Bunlardan ayrı olarak Arapça harflerin transkripsiyon listesiyle kısaltmaların da listesi verilmektedir.
 

4.2.2.2.- Almanca Çeviri -2
 

Ahmedilerin Meali :

KORAN der Heilige Quran

Bu mealde yaklaşık 100'ün az miktar üzerinde kelime ve konuların fihristi veriliyor. Burada da referanslar belirli bir bağlamda listeleniyor.

Surelerin diziliş sırasına ve alfabetik sırasına göre indeksleri de yer alıyor.

Bu mealde dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi şu : Ahmediler, sure başlarındaki Besmelelerin tümünü sureden saydıkları için onları da numaralamışlar. Bu nedenle ayet referanslarında diğer meallere nazaran bir sayı kayması meydana gelecektir. Diğer meallerde mesela 24: 31'nci ayeti bu mealde 24: 32 biçiminde bulabilirsiniz.

Ayrıca mealin sonunda notlara ilişkin bir liste de bulunmaktadır.
 

4.2.2.3.- Almanca Çeviri - 3
 

Rudi Paret :

Der Koran (Kommentar und Konkordanz)

Alman müsteşrik Rudi Paret'in , Kuran çevirisinin yanısıra bu yorum ve fihrist çalışmasıyla yine müslümanlardan önde bir çalışma sergilediğini görmemezlikten gelemeyiz. Diğer eserlerde göremediğim yaklaşımı bu eser sahibinde gördüm. Yazar, kitabının önsözünde kitabının yapısı hakkında, özellikle yorum ve konkordanz derken ne anlaşılması gerektiği hususunda ve fihristinin kullanımı ile metodu üzerine doyurucu açıklamalarda bulunuyor.

Yazarın yorumla ilgili açıklamalarını geçiyorum. Fihrist hakkındaki metodik bilgileri aktaralım.

Yazarın belirttiğine göre bu eser kendi çapında ilklerden bir çalışma türü olarak bahsediliyor.

Birbirine benzeyen, yakın olan ve birbirleriyle anlam itibariyle bağlantılı bulunan ayetlerin mümkün olduğu kadar birçok dökümanı ilk sureden başlayarak son sureye kadar veriliyor.

Şayet benzerlik veya uyum tüm bir ayeti kapsıyorsa, referans olarak gösterilen ayet numarasının arkasına ":" işareti konuyor. Eğer ilgili referans, ayetin sadece bir bölümüne veya belirli bir terkibe atfediliyorsa bu yine yazılı metinden sonra yer alan ":" işaretinin ardından gösteriliyor. Yazılı metin, kıyas için alınan metinden bir parçayı teşkil ediyor. Referanslar, genellikle sure ve ayet numaralarıyla listeleniyor.

Refere edilen ayete ilgili referanslar şu sıralamaya göre veriliyor :

Refere edilen ayete en yakın bağlantılı referans ayetler ile başlanıyor en bağlantısız ve ilgisize doğru sıralanıyor. Kıyaslanan metinler motamot veya yakın kelimelerle uyum içinde ise referans verilen ayetler "/" işareti ile diziliyor. Eğer böyle değilse, o zaman "-" işareti ile ayet referansları ayrıştırılıyor. Şayet aynı kalıplar aynı sure içinde yer alıyorsa ayetler "." işareti ile sıralanıyor.

Refere edilen ayetlere bağlam açısından çok uzak olan ve indirekt bir yakınlığı bulunan referanslar "( )" işareti içinde verilmekte ve birbirine tam uyuşmayan ayetler ise ";" işareti ile sıralanmaktadır.

Bazı ayet dizileri bazan not bölümlerini oluşturabilmektedir. Mesela kısa surelerle ilgili olarak alakalı ayetler notlarla birlikte sunulmaktadır.

Bunların dışında surelerin hem diziliş hem de alfabetik fihristi verilmektedir. Bu fihristin diğer fihristlerden bir özelliği şu ki, surelerin alternatif isimleri de beraber listelenmektedir.

Oldukça zengin bir fihrist diyebilirim. Yazar, fihristi bu hale getirirken 100000 ayeti gözden geçirdiğini belirtiyor. Bir ayet birkaç konuyla bağlantılı olabileceği için çeşitli kombinezonlar sözkonusu olabilir. Bu nedenle referans sayıları farklı farklı ve çok olabilir.

Bu işin çok emek isteyen bir iş olduğunu da yazarın ifadelerinden anlamak mümkün. Zira konularla ilgili ekstra bir fihristin ayrı bir çalışma olacağını da belirtirken bu fihrist konusuna yazarın ne kadar önem verdiği ortaya çıkmaktadır. Aynı hassasiyetin bizde de olmasını temenni ederim.
 

4.2.3.- İngilizce Meallerdeki Fihristler
 

Burada İngilizce meallerden sadece 3 kadarını tanıtabildik, çünkü diğer mealler elimizde kitap biçiminde bulunmuyor. Bu mealleri bilgisayar destekli fihristleri işlerken değinme imkanımız olacak.

İngilizce meallerdeki fihristler de sınırlı. Bu konuda Ingilizce müstakil eserler var mı, bilmiyorum. Bilgisayar destekli meşhur meallerin kitap formlarında indeks var mı, onu da bilmiyorum, fakat bilgisayarda arama işlemiyle fihrist oluşturulmuş oluyor. Ulaşabildiğim meallerin fihrist bölümlerine bir göz atalım bakalım.
 

4.2.3.1.- İngilizce Çeviri - 1
 

Arabistan Heyetinin Hazırladığı Meal :

The Holy Quran

(English Translation of the meanings and commentary)

"İndex" adı altında 600'e yakın kelime ve konunun fihristi çok farklı bir yöntemle verilmektedir. Sadece ayet referansları verilmiyor, yer yer sayfa, dipnot, sure, giriş bölümleri ve benzeri birimlerle referanslar da sözkonusu edilmektedir.

Surelerin fihristi şu biçimde yer almaktadır :

Aynı fihrist şeması, hemen bu fihriste parallel olarak Arapça formuyla da sunulmaktadır.
 

4.2.3.2.- İngilizce Çeviri - 2
 

Mahmud Y. Zayid :

The Quran

(An English Translation of the Meaning of the Quran )

Bu çeviride tam 17 konu başlığı altında çeşitli sure ve ayetlerin referansını veren bir fihrist yer almaktadır. Genelde İslam'ın, ibadet ve muamelatla ilgili konuları indekslenmiş gözükmektedir.

Bu indekslenen konular ayrıca notlar olarak genel açıklamalar içermektedir. Pek geniş konu fihristi denemez.

Ayrıca surelerin normal dizini de sunulmaktadır.
 

4.2.3.3.- İngilizce Çeviri - 3
 

Ph. D. Reşad Halife :

Quran : The Final Testament [10]

(Authorized English Version Translated from the Original)

Bu çevirinin "İndex" başlığı altında sunulan alfabetik kelime ve konu fihristi, takriben 1000'in üzerinde referans içermektedir ve mealler arasında en yüksek indeks elementine sahip denilebilir. Refere edilen kelime veya konular Y. N. Öztürk'ün mealindeki gibi kontekse bağlı referanslar oluşturmaktadır. "Kuran" maddesinden "Rasul olarak" Kuran bağlamında referansı buna örnek verebiliriz.

Surelerin fihristi şu biçimde verilmektedir :
 
 

Ayrıca "38 Not"un (Appendix) listesi de yer almaktadır.

Bu çevirinin ayrıca DOS sistemiyle çalışan bilgisayara yüklenebilir proğramı da mevcuttur. [11] Arama fonksiyonunun yanısıra başka işlevleri de bulunmaktadır. Belirli aramaları tesbit edip kayıt ve basım gibi fonksiyonları da içermektedir.
 

4.3.- Bilgisayar Destekli Fihristler
 

Orijinal metnin yanısıra farklı çevirilerin bilgisayar destekli proğramları artık yepyeni bir çığır açmıştır. Bu konuda eskilerle beraber yeni proğramlar akıllara durgunluk verecek bir tarzda hızla gelişmekte ve yepyeni boyutlar gündeme getirmektedirler. Fihrist boyutu ile bu proğramların sunduğu imkanlar müthiş bir biçimde kolaylıklar ve yenilikler sağlamaktadır.

Bırakın bu proğramları alıp kullanmayı daha bilgisayarla tanışan insanlarımız bile oldukça azınlıktadır. Başdöndürücü gelişmeler karşısında müslümanlar hep gerilerden mi takip edecektir? Ne zaman bu ve benzeri konularda öne geçip daha büyük ve olumlu projelere imza atacağız ?!

Bilgisayara yüklenmiş Kuran proğramlarını ve fonksiyonlarını -zikredilen olumsuzluklara rağmen- görelim. Olaki akleden ve düşünen insanlarımız kalmıştır. Bu işlere el uzatacak yeni bilginlerimizi kendi içimizden çıkarmanın vakti geldi de geçiyor. Artık boş sözleri bırakıp, menfi propagandalara aldırış etmeden Kuran'ın aydınlığında bulunduğumuz bölgeden salih projeler üretelim, yardımlaşalım ve sorunlarımızı bizzat çözelim.
 

4.3.1.- PC ve CD-ROM Kuran Proğramları
 

Burada tanıtacağımız Kuran proğramları DOS sistemi altında çalışabilen proğramlardır. CD- ROM'un çıkışıyla yepyeni bir devir açıldı. Artık Kuran CD-ROM'lara da yüklenebiliyor ve imkanlar böylece daha da arttı.

Tanıtacağımız proğramlar, hem Arapça metni içeren hem de bazı dillerdeki çevirileri barındıran proğramlardır. Ayrıca kiminde özel fonksiyonlar bulunmaktadır. Sadece grafik görüntü fonksiyonu değil, akustik olarak Kuran'ı bilgisayardan dinleme imkanı da mevcut. Kuran'ı öğrenmek isteyenler için elifbe öğrenimi imkanı da var. Daha nice nice nimetler...

Toplam olarak 11 bilgisayar (PC) Kuran proğramı hakkında kısa ve öz bilgiler sunduk. Bu proğramlardan çok işlevsel olan biriyle tanışıp çalışmanızı önemle tavsiye ederim.
 

4.3.1.1.- Kuran Proğramı - 1
 

Salsabeel Version 1.0, 1986

(Applied MicroSystems Technology Ltd. )

Sadece Kuran'ın orijinal metnini içeren bu proğram, menü olarak hem Arapça hem de İngilizce olarak kullanılabilmektedir.

Arapça metin harekeli değil. Istediğiniz bölümü listelemek suretiyle okuma imkanına sahipsiniz.

Proğramın ana özelliği ve fonksiyonu Arapça metin üzerinde bir takım birimlerin arama işleminin olmasıdır. Proğramın ayrı bir fihrist bölümü yok, fakat siz kendiniz arama işlemiyle fihristler oluşturabilirsiniz.

Arama işlemi şu birimler ve sınırlar için sözkonusu:

• Bir kelime, terkip veya cümle ve bir harf aranabiliyor.
• Arama işleminin sınırlarını önceden belirliyorsunuz. Ya tüm Kuran metni seçiliyor veya belli sureler. Sureleri seçerken ya tek sure veya bir sureden ötekine kadar olan bölüm belirlenebiliyor. Hatta bir surenin belirli ayetinden diğer surenin belirli ayetine kadar olan bir grup ayet de seçilebiliyor. Şayet siz bu seçtiğiniz bölümü bir grup olarak dosya biçiminde kaydetmişseniz bu grup içerisinde de arama işlemi yapabiliyorsunuz.
• Arama fonksiyonunun yanısıra grup operasyonları da mevcut. Mesela aradığınız bir kelimenin sonucunu sınıflandırarak bir grup altında kaydediyorsunuz. Kaydettiğiniz bu dosyayı yazma, silme, ekleme, basma ve benzeri işlemleri uygulama imkanına sahip oluyorsunuz. Bu işlemlerle rahatlıkla fihrist dosyaları oluşturulabilir.
• Tek verilen fihrist, surelerin numara ve isimleriyle verilen indeks. Bu fihristten surelere geçme imkanı yok, sadece bilgiye sunulan bir sayfa.

Bu proğramda olsun ve diğerlerinde de dikkat edilmesi gereken bir husus var ki, o da arama işlemlerinde sadece yazılan biçimin sonuçları verilmektedir. Bu yüzden bir kelimenin tüm Kuran'daki yerlerini bulmak için kelimenin var olan imla biçimlerini vermek gerekiyor. Mesela siz "rasulün" kelimesini arıyorsanız, "birasulün" formundakileri çıkan sonuçta bulamazsınız. Bu formu ayrı aramalısınız. Bu kelime çeşitli türevlerde geçtiği için her çeşidi kuşatan formları ayrı ayrı aramalısınız. Ancak bu şekilde "rasul" kelimesi ve türevlerini kuşatıcı olarak tüm Kuran'daki yerlerinde tesbit edebilirsiniz.

Her Kuran proğramının mutlaka bir zaaf noktası olabilir, buna dikkat etmeliyiz.
 

4.3.1.2.- Kuran Proğramı - 2
 

Sakhr Arabic Software :

Der Heilige Koran auf CD- ROM 5.1

Bir Suud şirketi olan Sakhr'ın dört çeşit Kuran proğramı mevcut:: CD-ROM'da Mahmud Halil El-Husari'nin sesiyle tüm 114 sureyi dinleme imkanına sahip olan, Arapça Sürüm 3.1 (Windows) altında, DOS altında , Ingilizce tercemeyle birlikte Windows altında işleyen proğramlar. [12]

Bu proğramın Türkçe verziyonu da yakında çıkacak (çıkmış da olabilir).

Bu proğramda neler var?

• Bu proğram içerisinde Ibn Kesir'in Arapça tefsiri bulunmaktadır.
• Celaleyn'in kısa tefsiri de yer almaktadır.
• Önemli kelimeler mavi yazıyla gösteriliyor ve üzerine basıldığında kelimenin açıklaması ekranda görüntüye geliyor.
• Proğramın en önemli fonksiyonu ise fihrist mahiyetindeki arama-fonksiyonu. Istediğiniz herhangi bir kelimeyi veya bir terkibi veya bir ayeti tüm Kuran'dan bulma imkanınız olduğu gibi kelimelerin kökleriyle müştakları da bir arada görülebilmektedir. Hem de tekrarlarıyla beraber veriliyor.
• Sure fihristinden ilgili sure ve ayete basıldığında Kuran'ın ilgili bölümü ekrana gelmektedir. Mekki- Medeni indeksin yanısıra nuzül indeksi de yer almaktadır.
• Kuran ayetlerini herhangi bir text proğramına [13] ya text veya grafik olarak taşıma imkanı da mevcut.
• Bu proğramda 14 ana konu ile 2000 alt konunun fihristi yer almaktadır.
• Kendinizi imtihan etme imkanınız da bulunmaktadır. Herhangi bir surenin bazı ayetleri eksik kelimelerle verilmekte, siz de bu eksiklikleri vererek bilginizi kontrol edebilirsiniz.
• Kuran'ı okumayı öğrenmek isteyenler, hem grafik görüntü hem de digital sesle öğrenebilirler. Sesiniz kaydedilmekte ve yanlışlar düzeltilmektedir.
• Kuran'ın bir ayetine basıldığı takdirde ayetin Ingilizce meali ekrana gelmektedir. Diğer dillerle ilgili çalışmalar sürüyor.

Bu proğramın fiatı 199.00,-DM ve Islamic Computer Software CompuSoft [14] şirketinden temin edilebilir.
 

4.3.1.3.- Kuran Proğramı - 3
 

ZeroSoft 1992 Version No 1.00

The Holy Quran

DOS altında çalışan bu proğram, iki menü ile işlemektedir; hem Arapça (yazı fonları seçmeli) hem de Ingilizce olarak. Kuran meali olarak A. Yusuf Ali'nin çevirisi kullanılıyor.

Proğramın başlıca özellikleri şunlar :

• Surelerin nuzül, normal ve alfabetik sırasına göre fihristi bulunmaktadır.
• Arama fonksiyonu Arapça metin üzerinden gerçekleştiriliyor. Bir kelime arama, bir kelimeyi baş harfine göre arama ve bir ayette beraber bulunan en az iki en çok üç kelimeyi arama imkanı var.
• Istatiki bilgi olarak bazı birimlerin sayısı verilmektedir. Tüm Kuran'da yer alan kelimelerin sayısı ile harflerin tüm Kuran'da veya her suredeki sayısı sunulmaktadır.
• Hafızanızdaki ayetleri kontrol edebilmek için kendizi imtihan edebilirsiniz. Üç kategoride, kolaydan zora doğru eksik metinleri bulmanız gerekiyor.
• Ayrıca surelerin ayet sayılarıyla çeşitli grafik göstergeleri sergilenmektedir. Surelerin nuzül ve tertip sırasına göre, ayet sayılarına göre (en çoktan en aza doğru), kelime sayısına göre ve Kuran'da harf veya suredeki harf sayısına göre grafikler veriliyor.
• Allah'ın güzel isimlerinin Ingilizce karşılıklarıyla, Allah elçilerinin adlarının listesi de yer alıyor.
• Başta Ka'be olmak üzere birkaç meşhur Mescid'in resimleri de sunuluyor.

4.3.1.4.- Kuran Proğramı - 4
 

Sabır Bilgisayar - Astec GmbH : (1994)

Hafız-1, 2, 3

Hafız-2 Kuran proğramı, Kuran'ın harekeli Arapça metni ile, Almanca, İngilizce ve 3 adet Türkçe çeviriden oluşmaktadır.

Proğramın özelliklerini sahiplerinin takdiminden öğrenelim.

"Üç ana bölümden meydana gelen Hafız-2'nin EDİTÖR'ünde yazılarınızı Arap ve Latin harfleriyle hazırlayabilirsiniz. Istediğiniz ayet veya sureleri ve meallerini kopyalayabilir, üzerinde çalışabilir, arzu ettiğiniz düzenlemeleri yapıp dosyaya kayderek muhafaza edebilir, istediğiniz zaman yeniden açar tekrar çalışabilirsiniz.

İkinci bölüm olan İNCELEME üç gruba ayrılıyor :

1) Konu Fihristi : 2918 konuyu ihtiva eden konu fihristi, kullanım kolaylığı göz önünde tutularak 14 ana başlığa, bunlardan incelemek istediğiniz konu da kendi içinde alt başlıklara, alt başlıklardan da birini seçtiğinizde daha detaylı yan başlıklara ulaşırsınız. Ayetleri ister metinden, isterseniz seçtiğiniz mealden (Ingilizce, Almanca mealler ve S. Ateş, Diyanet) takib edebilir, isterseniz konunuzla ilgili seçtiğiniz ayetleri veya tamamını EDİTÖR'e kopyalayabilirsiniz.

2) Alfabetik Fihrist : 2918 konu, alfabetik sıra ile sunulmuş olup istediğiniz harfle başlayan konular ekranda karşınızdadır. Ok tuşları ile istediğinizi seçebilir, bundan sonrasını konu fihristinde anlattığımız gibi yapabilirsiniz.

3) Kuran sureleri tertip, nuzül ve alfabetik olmak üzere üç grubta sunulmuştur. Sureler veya ayetlerden istediğinize çok kolay ulaşabilirsiniz.

Hülasa edersek bu üç bölümde Kuran'ı Arapça metinden veya seçtiğiniz mealden, ya da metin ve meal birlikte takip edebilir, Kuran'ın tamamında veya seçtiğiniz kısmında metin veya mealden istediğiniz kelimeyi buldurabilir, bunu tekrar ettirebilir, istediğiniz kısmı Editör'e kopyalayıp, dosyaya saklayabilir, isterseniz yazıcıdan çıkış alabilirsiniz.

Üçüncü bölüm olan EKLER'de Hfzkyb.exe proğramı ile istediğiniz tuşa istediğiniz Arapça veya Latince harfi bağlayabilirsiniz.Bir incelemeyi yaparken, pencere ile başka bir konuyu incelemeye alabilir, işinizi bitirince eski incelemenize dönebilirsiniz." [15]

Bu proğramda yer alan kelime ve konu fihristi, bizim bu çalışmamızda tanıttığımız Nevzat Yüksel'in fihristini kullanmaktadır.

Hafız-2'nin Windows altında işleyen proğramında S. Ateş'in meali yer almıyor.

Bu proğramın biraz daha geliştirilmiş olanı Hafız-3 olarak çıkacaktı. Orada yenilik olarak; tefsir, hadis, nuzül sebepleri, tarihler ve olaylar ve ayrıca sesli Kuran olacağı bildirilmektedir.
 

4.3.1.5.- Kuran Proğramı - 5
 

ALİM İSLAMİC SOFTWARE [16]

ALİM

Bu ALİM proğramı, şimdiye kadar en geniş kapsamlı Kuran ve İslam ile alakalı diğer bilgileri içeren bir proğram. Bilgi verisinde Kuran, tefsir, hadis, fıkıh, tarih, biblioyografi, İslami konular, sözlük ve fihrist gibi önemli bilgiler birbirine entegre edilmiş surette bulunmaktadır. (Hafız-3 proğramının hedeflediği konular gerçekleştirilmiş oluyor.)

Bu proğrama İslam ile ilgili sorular yöneltebilirsiniz. ALİM, bir 'alim' gibi sizin sorularınızı yanıltlamaktadır. Ibadetlerle ilgili bilgiler, fıkhi sorunlar ve tarihi arka planla alakalı hikayeler yer almaktadır. Özellikle peygamberin siyeri burada zikredilebilir.

Aradığınız herhangi bir kelime, terkip veya konuyu bulmanız mümkün. Kaç defa geçtiğini de öğrenebilirsiniz. Arama işlemi sadece Kuran'la sınırlı değil, diğer eserleri de seçmeli olarak tarayabilirsiniz. Arama işlemi özel sınırlamalarla da yapılabilinir.

Kuran'ı hem Arapça hem de mealleriyle okuma, inceleme ve kıyaslama imkanına sahipsiniz. Ayrıca bazı konularla ilgili detaylı bilgiler veya tefsirleri [17] de seçebilirsiniz.

Harika bir proğrama benziyor.
 

4.3.1.6.- Kuran Proğramı - 6
 

Qur'an SearchV5.0 for Windows :

Bu Kuran proğramı sadece İngilizce çevirinin yer aldığı bir proğram. Ingilizce metnin her hangi bir kelimesi, bir kaçı birlikte aranabilmektedir ve bunların indeksi oluşturulabilmektedir.

Aranan kelimelerin yazı çeşidi ve rengi seçmelidir. Meal metninin yazı ve arka ekranın rengi de değiştirilebilinmektedir. Metinleri başka dosyaya kopyalama ve basma imkanı da mevcuttur.

Bu işlemleri grafik bir menüden kullanabiliyorsunuz. Bu proğramın örneğini İnternet'ten kopyalayıp bakabilirsiniz . İşte adresi :

http://ian-vink.icis.on.ca/quran/ [18]
 

4.3.1.7.- Kuran Proğramı - 7
 

Mürşid 1.00 : (Windows İçin) [19]

Yazılım Yönetmeni : Ahmet Hakan Öztürk

"'Turan Intelligent Systems' firması "Mürşid 1.00" adlı proğramı 1996 da piyasaya çıkardı. Orijinal Arapça metin, Almanca (Mirza Tahir Ahmet), İngilizce ( Abdullah Yusuf Ali), Fransızca, Türkçe (Diyanet) mealleri ve Recep Aykan'ın fihristi yer alıyor. Metin ve mealler aynı anda ekranda görülebiliyor.

Proğram çalıştırıldığında ilk olarak değişik işlevleri olan bir pencere oluşuyor. Bu pencereleri ekranınızın istediğiniz yerine istediğiniz büyüklükte yerleştirebiliyorsunuz. Bir başka menüde ise sure isimlerini sırasıyla ekranda görüntüleyip seçiyorsunuz. Burada sureleri alfabetik, nuzül yada mushaf sırasını buluyorsunuz.

Önemli bir özellik olarak, pencerelerde görüntülenmiş olan metinleri bir yazıcı vasıtasıyla kağıda dökebiliyorsunuz. Bu da sizi sayfalarca yazıyı elle yazmaktan kurtarıyor.

Proğramdaki bir başka özellik ise kelime veya kelime grupları artırabilmeniz, proğram, size mealde veya Arapça metinde aradığınız kelimenin nerelerde, toplam kaç surede, kaç ayette kaç adet geçtiğini veriyor.

Bir başka menüde ise meallerdeki bilgilere proğrama konulan menüler sayesinde çok değişik şekillerde ulaşılabiliyor.

CD'den Hatim: Arapça metinler bilgisayarda tecvitli olarak okutuluyor. Proğramda toplam ses kaydı 4 dakika ama bütün Kur'an bir türk Kari'den de dinlenebiliyor." [20]

Mürşid 1.00 proğramı tam 624 ana konu ve 6618 yan konuların fihristini barındırmakla en detaylı indeksi oluşturmaktadır.

Herhangi bir harfi, kelimeyi veya terkibi hem orijinal metinden hem de meallerinden kaç defa geçtiğiyle beraber bulmak mümkün. Kuran'ın okunuşu ses kayıdı ile oluşmuş değil, her kelimeyi veya ayet parçasını defalarca dinleme imkanı vardır.

Zengin ansiklopedik bilgiler de içeriyor bu proğram.
 

4.3.1.8.- Kuran Proğramı - 8
 

4.BOYUT

"Bilgisayar Destekli Kur'an Bilimleri

Ali Bulaç Meali'nden ve derleme hadislerden (7000 civarında) oluşan konulu fihrist (4 ana başlık ve yüzlerce alt başlık). Ayetlerin varsa nuzül sebeblerine ulaşılabiliyor. 2000 den fazla kelimelik lugat.
Fiatı: 150 DM." [21]
 

4.3.1.9.- Kuran Proğramı - 9
 

HOLY QURAN

"Duabi'de üretilen CD programı.

Hafız: Mahmut Sadık Mışnevi (30 saat)
Türkçe, Farsça, Almanca, İngilizce, Fransızca, İspanyolca (9 bin sayfa Meal)
Fiatı: 5 milyon TL. (1995 Aralık)
Tetris Bilgisayar. Tel: 293 67 58." [22]
 

4.3.1.10.- Kuran Proğramı - 10
 

AL-MİFTAH (Der Schlüssel zur Quelle)

"Muhammed Rasul Meali ve Buhari hadisleri için fihrist.
5 disket.
Adres : Marbacher Weg 26a
D-35037 Marburg" [23]
 

4.3.1.11.- Kuran Proğramı - 11
 

Timecom:

"Adres: Sıhhıye Ankara
Kısıtlı Kopya." [24]

Kuran Proğramı- 7'den buraya kadar Kemal Ersözlü'nün ders notlarından iktibaslar yaptığımız için daha fazla bir bilgi sunamayacağız. Bu proğramlar elimizde mevcut değil. Fakat konuyla alakalı reklam ve broşürlerde yer alan bilgileri, elimizde var olanları aktarmaya çalıştık.
 

4.3.2.- İnternet'te Kuran Proğramları
 

Milyonlarca insanın bağlandığı bilgisayar ağı olan İnternet [25] aracılığıyla adresini bildiğiniz herhangi bir sayfaya ulaşmanız mümkün. Internet'te her aradığınız şeyi kolaylıkla bulabilirsiniz. Neler yok ki! İmkanlar o kadar çok ki, insan olayları takip etmekte zorluk çekiyor. Başdöndürücü ve müthiş gelişmeler sözkonusu. Müslümanlar bu konulara ilgisiz kalamazlar. Internet, dünya ile bir bilgi-iletişim köprüsü kurduğu için çok büyük bir olay ve önemli bir araç. Aradığınız birçok konuyu bulabilirsiniz. Müslümanlar bu proğramdan en çok yararlanması gereken kesimdir. Allah'ın mesajını Internet vasıtasıyla Internet üyelerine aktarabilme imkanına sahip oluyorsunuz. Rabbimizin hangi nimetlerini yalanlayabiliriz ? Nimetler içinde boğuluyoruz, fakat farkında değiliz.

İnternet'te neler var neler yok hepsine değinecek durumda değiliz; biz burada sadece Internet'te ulaşabildiğimiz Kuran sayfalarından bilgiler vereceğiz ve onların fihrist boyutunu tanıtacağız. Bu fihristler genelde arama tarama yöntemiyle kullanılabilen indeksler.

Kuran çevirisi olarak farklı [26] mealler kullanılmaktadır. Hangi sayfa hangi meali kullanıyorsa bunu belirtmeye çalıştık.

Kuran'ın Türkçe çevirisi bulunmasına rağmen arama ve tarama işlevini yapan proğramlar yok. Türkçe çeviri olarak sadece Diyanetin Meali vardı, şayet duruyorsa. Başkasına [27] rastlamadım.

Ayrıca Kuran'ın Arapça orijinalinin de bulunmasına karşılık Arapça kelime ve kavram arama imkanı olan bir proğramla karşılaşmadım.

Bazı yeni çalışmaların olduğunu biliyorum. Kuran'ı İnternet'ten okumanın yanısıra dinleme imkanı da olacak. Şimdilik bir iki surenin okunuşu dinlenebilmektedir. Kuran'ın tefsir bağlantıları veya başka işlevleri bulunan proğramlar yeni yeni geliştirilmekte ve kısa zamanda gündeme gelerek böylece muazzam yeni boyutlar ve açılımlar gerçekleştirilebilinecektir.

Bu İnternet bağlantılı proğramlardan 10 kadarını burada bazı ekran görüntüleriyle ve işlevleriyle beraber anlatmaya çalıştık.
 

4.3.2.1.- Kuran Proğramı - 1
 

İngilizce Çeviri : Abdullah Yusuf Ali [28]

Topic Index of the Quran :

İnternet adresi :

http://chestnut.enmu.edu/~ stjeanp/topic.index.html

İnternet'te en çok bağlantı kurulan Kuran fihristi, bu adres altındaki İngilizce kelime ve konu fihristi olan indeksdir. Bu proğramda kelime ve konuları arama imkanı bulunduğu gibi direkt fihrist dosyasını da okumak mümkün. Oradan ilgili kelimelere basıldığında sure ve ayet referansları veriliyor ve sure ve ayet referanslarına basıldığında bu sefer mealin ilgili ayetten başlamak üzere surenin devamı ekrana geliyor.

Bu proğramın kelime ve terkip arama ekranı şu biçimde yer almaktadır :

(Adres : http://chestnut.enmu.edu/~ stjeanp/cgi-bin/wordsearch)

Word Search of the Quran

Please enter up to 9 words that you wish to search for...

Aradığınız kelime "jonah" ise, bu ekrandan sonra sonuç şu ekrandaki biçimde geliyor :
 
 

These are the results of the search for : jonah It appears in the following verses : (Simply click on them to take you there) 4: 163 10: 98 37: 139

Görüldüğü gibi altı çizili ayet listesi verilmektedir ve siz bu ayet numaralarına bastığınızda ilgili meal metni seçilen ayetten başlamak üzere surenin devamı (hepsi) ekrana gelmektedir.

Bir de hazırlanmış sınırlı kelime ve konu indeksinden ilgili ayetleri bulabilirsiniz.

Bütün alfabe harfleri altı çizili olarak yer alıyor ve ilgili kelimeler liste halinde sunuluyor.

Biz bu listeden Z harfiyle başlayan kelimelere ulaşmak için önce aşağıdaki listedeki altı çizili bölümü seçiyorsunuz.
 

Topics starting with A

: : :
: : :
: : :

Topics starting with Y

: : :

Topics starting with Z
Zachariah

Seçtiğimiz listede sadece bir kelime yer alıyor ve seçilen bölümün referansları ekrana şöyle yansıtılıyor.

Topics starting with Z
Zachariah 3:37- 3:41, 6: 85, 19: 2-12

Şimdi istediğiniz ayetlerin metnini seçebilirsiniz.
Bundan başka surelerin fihristi ile de ilgili surelere aynı yöntemle ulaşabilirsiniz.
 

4.3.2.2.- Kuran Proğramı - 2
 

Search M. H. Shakir's Translation : [29]

(Links to Islamic Resources on the World Wibe Web)

İnternet adresi :

http://www-leland.stanford.edu/~ yusufali/islam/links.html

Bu sayfada Kuran'ın İngilizce çevirisinin herhangi bir kelimesi veya terkibi aranabiliyor. Fihristin referans sayısını ayarlama imkanı bulunmaktadır. Ilgili grafik göstergeye fare ile basıldığında sayı limitlerinden istediğinizi seçebilirsiniz.

Aranan kelimeyi veya cümle kalıbını ilgili alana yazıyorsunuz ve daha sonra arama işlemini gerçekleştirecek tuşa basıyorsunuz. Arama işlemi tamamlandığında ilgili ayetler verilen sınır içerisinde ekrana yansıyor veya arama işlemi başarısızlıkla sonuçlanınca bununla ilgili hata uyarısı veriliyor.

Arama işlemi biraz daha konkret ve bazı özelliklerle yapılmak isteniyorsa, yani bileşik arama için bununla ilgili başka ekrana geçerek oradan bir kelimeyi bir kelimenin beraberinde (veya değil), yakınında (veya değil), ardından (veya değil) veya bağlantısız olarak arama ve harf sayısı ile ayet sayısının limiti de ayarlanarak ilgili kelimeleri bulma imkanı sağlanmaktadır.

Bu fihrist tarama sayfası şu biçimde ekranda sergileniyor :
 

Search the Koran

Search for word or phrase :

Aranan Kelime veya Terkip buraya yazılıyor.

If more than 50 results view 1 50 (Referans limiti buradan ayarlanıyor.)

You can also perform a compound search.

"Compound search" yazısının üzerine basıldığında buradan diğer bileşik arama sayfasına geçiliyor. Bu sayfayı vermeye gerek duymuyorum.
 

4.3.2.3.- Kuran Proğramı - 3
 

TARIC - The Toronto and Region Islamic Congregation :

Internet adresi :

http://www.io.org/~cipac/taric/ ve Kuran bağlantısı için:

http://www.io.org/~cipac/taric/cgi/qsrch.htm

Ekrana güzel bir disayn ile çıkan bu proğram da Kuran'ın Ingilizce mealini arama ve tarama imkanı sunuyor.

Aranan kelimelerin ilgili ayet referansları sure ve ayet numaraları olarak liste halinde diziliyor ve sure ve ayet referansına basıldığında aranan bölüm ekrana yansıtılıyor. Ekrana gelen ilgili bölüm belirli bir sure olduğu için oradan ilgili sureyi baştan sona kadar okuma imkanı da bulabiliyorsunuz.

Arama işlemi için kelime kalıpları vermek de mümkün. Eğer siz mealdeki cümle kalıbını doğru verirseniz ilgili bölümler seçilip size sunuluyor. Arama işlemi başarızlıkla sonuçlandığı takdirde herhangi bir liste sunulmuyor ve aranan şeyin bulunamadığı belirtiliyor.

Bu arama ve tarama fihristinin bu ilgili sayfadaki görüntüsü bazı disaynı hariç şöyle :

Please enter the word or phrase you would like to search for (case insensitive) :

Back to the TARIC Homepage

Yukarıdaki ekrana örnek olarak kingdom kelimesini aramak için verdik ve sonuç ekrana şu biçimde geldi.

Surah : 2 Verse :	102 ............kingdom .......(ilgili ayet meali)
	.................................................................

:
:

Buradan ilgili surelerin tam metin bölümüne geçilebiliyor, zira sureler çizili olarak belirlenmişler.
 

4.3.2.4.- Kuran Proğramı - 4
 

Holy Quran (With Search) :

(Welcome To Qadian's HomePage)

Internet adresi :

http://www.cs.umr.edu/~fawad/qadian/

Bu sayfa, Kadiyanilerin Internet bağlantısından bir tanesini oluşturmakta ve onların yapmış olduğu Ingilizce Kuran çevirisinin [30] arama ve tarama işlemini de sağlamaktadır.

Bu fihristte de bir takım kelime ve kalıplar arama imkanı mevcut. Bazı seçmeli özel fonksiyonlarla arama işlemi sınırlanabilmektedir.

Fihristin arama sayfası ekranda şöyle yer almaktadır :

The Holy Quran Search

Match whole word

Number of errors allowed : Best Match

Maximum number of files returned :

Show titles of files found :

Show matching lines :

Maximum number of matches per file returned :

Strip HTML Tags from Line Listings :

Press this button to submit the query :

To reset the form, press this button : 

Comments/Questions/Etc. to :
fawad@umr.edu

Aradığınız kelime bulunduğu takdirde ilgili ayet mealleri ekrana gelmekte ve okuma imkanı bulunabilmektedir.
 

4.3.2.5.- Kuran Proğramı - 5
 

Quran Search Tool :

(World Ahlul- Bayt Islamic Network )

Internet adresi :

http://cealpha1.swan.ac.uk/

Bu fihriste Telnet [31] ile ulaşarak arama yapabiliyorsunuz, fakat Telnet ile uzun zaman aldığı için pek kullanışlı değil; ayrıca indeks de pek elverişli sayılmaz.

Bağlandığınız bilgisayarda indeksi nasıl kullanacağınız kısaca tarif edilmektedir.

Mesela :

Bilgisayara /2 verdiğinizde, Bakara Suresi ekrana yansıyor. Şayet /2:5 verirseniz Bakara Suresi, 5. ayetten itibaren gösteriliyor.

Bu kelime veya konu arama fihristinden çok, sure ve ayet fihristini oluşturmaktadır.
 

4.3.2.6.- Kuran Proğramı - 6
 

The Koran

Internet adresi :

http://www.hti.umich.edu/relig/koran/

Bu proğramda iki türlü arama imkanı veriliyor. Ilk arama ekranından ikinci arama ekranına geçilebiliyor. Burada da kelime veya cümle kalıbı aranabiliyor. Ilgili ekran görüntüsü şu biçimde yer alıyor .

The Koran

Word or phrase:

For sets larger than 100 results, view: Sample 100
 

Other types of searches

It is also possible to perform searches that combine words or phrases within a specified proximity to each other, or to find segments such as pages where two words or phrases both occur.

About the Koran

This electronic text was provided by the Online Book Initiative and subsequently marked up at the HTI in SGML.

You may browse the Koran and view the full text in HTML.

Ikinci ekrana "Boolean searches" tuşundan geçilerek daha özel aramalar sağlanabilinmektedir. Bir ayet içinde iki kelime ya beraber veya seçmeli aranabiliyor. Bunun limiti de ayarlanmalı. Ya hepsi veya 100 kadarı gösteriliyor. Bundan başka yakınlığı olan kelimeler aranabiliyor. Bir metinde birbirinin yakınında, ardından veya bunların tersi bir seçim de sözkonusu olan arama biçimi mümkün. Harf sayıları ile geçen ayet sayıları yine sınırlanarak ayarlanabiliyor. Bu ikinci ekrana da bir göz atalım.

Boolean Searches

(Search: )	And Or
	within he same verse.

For sets larger than 100 results, view : First 100

Proximity Searches

Search for texts that include :

Near by (within  120 characters)

Followed by (within  40 characters)

For sets larger than 100 results, view: All

Aranan kelime bulununca kaç tane bulunduğu başta veriliyor ve sure isimleri çizili olarak ilgili ayetler diziliyor.
 

4.3.2.7.- Kuran Proğramı - 7
 

CYBERMUSLIM The HyperQuran Project

Internet adresi :

http://www.uoknor.edu/cybermuslim/cy_quran.html

Bu adres altındaki proğram henüz yeni inşa edilen ve devam etmekte olan bir proje. Kuran'ın orijinal metni ve meal birlikte okunabiliyor ve çeşitli meallerin bağlantısı düşünülüyor. Şimdilik Ingilizce, Endonezyaca, Türkçe, Tatar ve Türkmen dillerinde denemeler var. Türkçe mealin varlığı yok henüz. Fatiha suresiyle yapılmış ilk denemeler. Ayrıca ses bağlantısı da kurulabiliyor ve Fatiha'yı dinleyebiliyorsunuz. Bununla beraber metinden arama ve tefsir bağlantıları düşünülüyor.

Hedeflenen konular gerçekleştirildiği takdirde güzel bir proje olmaya aday gözüküyor.
 

4.3.2.8.- Kuran Proğramı - 8
 

MSA- USC Qur'an Database
(Translation of the Qur'an) [32]

Internet adresi :

http://www.use.edu/dept/MSA/reference/searchquran.html

Bu sayfadan da istediğiniz kelime veya terkipleri arama imkanına sahipsiniz. Arama yöntemiyle ilgili kelimelerin fihrist dökümanlarını kendiniz bir dosya olarak oluşturabilirsiniz. Diğer bir kısım Kuran sayfalarında da bu mümkün.

Bu proğramın kelime arama fonksiyonları şöyle :

• Sadece verilen kelime biçimi bulunabilmektedir. Mesela "eat" kelimesini arıyorsanız ancak bu formuyla bulabilirsiniz, yoksa "eaten" veya "eating" gibi kelimeleri bulamazsınız.
• Arama fonksiyonu şu karakter formunu kabul etmektedir : harf ve rakam karakterler, çizgi işareti "-", sol parantez '(', ve sağ parantez')'.
• Bool fonksiyonları olan "ve" (and), "veya" (or) ve "ve değil" (andnot) kullanma desteklenmektedir. Mesela; kingdom and God kelimelerinin bir arada olanlarını bulabilirsiniz.

Arama işlemi, ekranda bu anlattığımız noktaları izah ettikten sonra şu göstergeden yapılıyor :

Query :

Aranan kelime olarak verdiğimiz "yunus" kelimesinin sonucu şu ekranla belirleniyor :

Database Search Results

The query [yunus] generated the following matches :

Translations of the Qur'an

004.163 006.086 010.098 021.087 037.139

Ekrana gelen bu sure ve ayet referanslarından birine basıldığında ilgili surenin ilgili ayeti (ve devamı) üç mealden ekrana gelmekte ve mealler okunabilmektedir.

Mesela yukarıdaki ayet listesinden 021.087 sure ve ayet referansını seçtiğimizde karşımıza ilgili bölüm şu biçimde yansıyor :

021.087 YUSUFALI: And remember Zun-nun, when he departed in wrath: He imagined that We had no power over him! But he cried through the deptHs of darkness, "There is no god but thou: glory to thee: I was indeed wrong!" PICKTHAL: And (mention) Dhu'n-Nun, when he went off in anger and deemed that We had no power over him, but he cried out in the darkness, saying: There is no Allah save Thee. Be Thou Glorified! Lo! I have been a wrong-doer. SHAKIR: And Yunus, when he went away in wrath, so he thought that We would not straiten him, so he called out among afflictions: There is no god but Thou, glory be to Thee; surely I am of those who make themselves to suffer loss. : :    : :    : : : :    : :    : :

Ekrana gelen her sayfayı dosya olarak kayıt ve basma imkanı mevcuttur.

Bu proğramda bir de her surenin girişine açıklama olarak Mevdudi'nin tefsirindeki beyanlar bağlanmıştır.

Proğramın özel indeks bağlantısı da mevcut. Onu da aktaralım.

Aoron; 4:163

Bu fihrist birçok kişi tarafından da kullanılmaktadır. [33]
 

4.3.2.9.- Kuran Proğramı - 9
 

Holy Quran - English Translation :
(Welcome to Caltech MSA home page)

Internet adresi :

http://www.cco.caltech.edu/~calmsa/calmsa.html/Quran.html

Bu adresde Kuran mealinden kelime aranabiliyor, fakat proğram ya dosya olarak artık bulunmuyor veya proğram işlemiyor. Bağlantı kurulumadı. Onun için fazla söylenecek bir şey yok.
 

4.3.2.10.- Kuran Proğramı - 10
 

Quran Database :
(WAMY IslamNet)

Internet adresi :

http://www.cais.com:80/islamic/quran/search.html

Bu adres altındaki proğram da yukarıdaki proğramın kaderini paylaşıyor. Bu nedenle denemek isteyenler için yine adresini vermiş olalım.
 

4.4.- Ulaşamadığım Fihrist Çalışmaları
 

Bu çalışmamda elimden geldiği kadar ulaşabildiğim tüm eserleri ve projeleri tanıtmaya çalıştım. Fakat ulaşamadığım eserler ve çalışmalar da oldu. Onları da bu incelememizde ele almak isterdim, fakat bu çalışmamız da nasip olmadı. Inşaallah, bu eserin ikinci baskısı gerçekleştirilebilirse, bu eserlere ulaşmaya çalışarak -bu konudaki yeniliklerle beraber- sizlerin hizmetine sunarız.

Ulaşamadığımız eserlerin bir kısmı yayınlanmış eserlerken, bir kısmı da tasarımda olup basılacak projelerdir.

Bu yayınlanmış ve daha yayınlanacak olan eserlerin bir listesini verdik.
 

4.4.1.- Yayınlanmış Olan Eserler
 

1. Irşad al- rağıbin fi'l- kaşf an Ay al-Kuran al- mubin, al- Dimaşki, Muh. Munir, yeri yok 1346 hicri. [34]

2. Corcordantiae Corani, Flügel, G., Leipzig 1875, Flügel baskısı Kuran'a dayanıyor. [35]

3. Fethu'r- rahmani li- talibi ayati'l- Qur'aan, Ilmizade Feyzullah el- haseni el- makdisi, Beyrut 1323. [36]

Kuran'daki kelimelerin geçtikleri yerleri veriyor. Sureler için rumuz kullanmıştır. Esas alınan Kuran'ın Hafız Osman Kuran'ı olduğu ifade ediliyor.

4. Mişbah el- Ihvan li taharriyat al- Kuran, Kastamuni, Hilmi, b. Huseyin, Istanbul (?) 1322. [37]

5. Mu'cemu'l- elfazı ve alemi'l- Quraniyyeh, Muhammed Ismail Ibrahim, Kahire 1968. [38]

Kuran'daki kelimelerin asılları alınıyor ve kaç defa geçtikleri beyan edilerek yerleri ve manaları işaret ediliyor.

Eserin isti'mali hakkında s. 11-12'de ve bazı kelimelerin asıllarının nasıl bulunacağı hususunda da s. 14-24'te malumat veriyor.

6. Kuran'ı Kerim ve feharis'i' l- Kuran, Ramyar, Mahmud, Tahran 1435. [39]

7. Kuran'ı Kerim Fihristi, Doç. Dr. B. Çetiner, Marmara Üniversitesi Ilahiyet Fakültesi Vakfı Yayınları

8. Kelimetil Kuran Fi tefsiril Beyan, Esma Yayınları, (Fihrist olabileceğini tahmin ediyorum.)

9. Kuran Kelimeleri Sözlüğü, H. H. Özkazancı, Birleşik Dağıtım/Ankara, (Concordance olabileceğini tahmin ediyorum.)

10. Kanuni Ilahi Lugatları, Cemal Muhtar, Marmara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, (Fihrist olabilir.)

11. Kelimatul- Kuran Tefsirun ve Beyan, Hasaneyn Muhammed Mahluf

12. Kelimatul- Kuran Tefsirun ve Beyan (Kuran'ı Kerim Lugatı ve Açıklaması), Terc. Ramazan Işık, (önceki eserin orijinali ve çevirisi bir arada)

13. De Koran, uit het Arabisch vertaald, J. H. Kramers, Amsterdam- Brüssel 1956, 1965, (641-725 sayfaları arası konu indeksi, Hollanda'ca Kuran çevirisinde yer alan fihrist bölümü.)
 

4.4.2.- Yeni Çıkacak Olan Eserler
 

1. Kuran Lugatı, El- Müfredat, Ragıb el- Isfahani, Önsöz Yayıncılık

2. Türkçe Mealli Kuran Fihristi, Recep Aykan, (Bilgisayar destekli)

Buraya kadar elimizde bulunan Kuran ile ilgili fihrist çalışmalarını tanıtıp aktarmaya çalıştık sizlere. Şimdi konuyla alakalı yeni boyutları ve düşüncelerimizi burada zikredelim. Fihrist çalışmalarını ileriye taşımak ve bu konuda yeni ürünler üretmek zorundayız. Müslüman araştırmanların çoğalması ve bu ve benzeri konularda orijinal eserler meydana getirmeleri gerekiyor.

[1] Başka dilleri bilenler bu konudaki girişimin benzerini yaparlarsa fevkalade bir çalışma olur. Bizim gücümüz ancak bu kadarına yetti.

[2] Bu madde biraz abartılı ve tezat bir yaklaşım kanımca. "O kadar da değil!" diyesi geliyor insanın. Kolay işi zorlaştırıyorlar.

[3] Kelimetul- Kuran (Kuran Dili) adını taşıyan 69 sayfalık teksirinde Kemal Ersözlü, bu kitabda Kuran'ın vokabuletisine kaynaklık eden 1700 A'rabi kökü, bu köklerden türetilen kavramları ve Türkçe kısa kavram sözlükleri sıralıyor. A'rabi kelimeleri latin alfabasine dönüştürerek tüm kelimelerin listesini veriyor. Bununla beraber kavramlarla ilgili çalışma yayınlayan yazarların isimleri ilgili kelimelere not düşülerek sunuluyor. Listenin formu şu biçimde şekilleniyor:

Nr.	Alfabetik Sıraya Göre Kök Kelime E (Elif)	Kelimenin Adeti	Üst Rakamlar (Dipnotlar)
1.	e-b-b	1
2.	e-b-d	28	1
:	:	:	:
:	:	:	134

Kelimelerle ilgili çalışmalar ise dipnotta şu biçimde veriliyor : Kelime ----> Yazar
Kavramlarla ilgili olarak şu yazarların adı geçiyor : Ali Bulaç, Ali Ünal,Fevzi Zülaloğlu , K. Çelik, Mevdudi, M. Z., M. Tevfik Sıdki, Ragıb'dan B. Karlığa, Şakir Kocabaş, Ş. T. , Yaşar Nuri Öztürk

[4] Burada sunulan tüm meallerin listesini kitabın LİTERATÜR bölümünde topluca ve bazı özellikleriyle bulabilirsiniz.

[5] Her iki sure fihristinde de şu surelerdeki ayetlerin toplam sayılarında baskı hataları mevcuttur. Yanlışlıkları düzelterek dikkatinize sunuyoruz.

Rakam Sırasına Göre Surelerin Fihristi					Alfabetik Sıraya Göre Ise
Sure No	Sure Adı	T. Ayet (yanlış)	-->	(doğrusu)
56	Vakıa	69	-->	96	yanlış basılmış (69->96)
59	Haşr	34	-->	24	doğru basılmış
81	Tekvir	19	-->	29	yanlış basılmış (19->29)
83	Mutaffifin	25	-->	36	doğru basılmış

Not : S. Ateş'in mealinin Yeni Ufuklar Neşriyat adına yapılan yeni baskılarında bu baskı hatalarından sadece Vakıa Suresi'nin toplam ayet sayısı düzeltilmiş, fakat diğerleri rakam sırasına göre sure fihristinde muhafaza edilirken, Tekvir Suresi'nin baskı hatası her iki fihristte de değiştirilmemiştir. (Bizim işlerimiz hep böyle gitmemelidir. Bu kadar vurdumduymaz ve ilgisiz kalınamaz ki! Artık bir son vermeli bu tür dikkatsiz davranış ve tutumlara! )

[6] Ilgili fihristi kitabın EKLER bölümünde bulabilirsiniz.

[7] D. Cündioğlu, bu mealin tahkikli/tenkidli (edition critique) basımını hazırlamış ve notlandırmıştır.

[8] Baskı hatası: Vakıa Suresi 69 ayet gösterilmiş, 96 olması gerekir.

[9] Aynı özellikte Elmalılı Hamdi Yazır'ın sadeleştirilmiş meali, Ali Bulaç editörlüğünde bir heyetle basılmıştır: "Nuzül Sırasına Göre Kuran'ı Kerim Meali (Türkçe Anlam)", Birleşik Dağıtım- Kitabevi, Şubat 1994

[10] Bu mealin Türkçe çevirisi, Kuran Son Mesaj olarak Edip Yüksel tarafından yayınlandı.

[11] QT Version 3.0 For IBM Compatible Computers [DOS Version] Arama kapasiteli, Konu ve Yardım Fonksiyonları ve yazıcı seçenekleri ve daha başka imkanları mevcut.

[12] Selam Gazetesi, Düşünce köşesi, Mısır Notları (2), "Rivayet bilgisayarda, şimdi sıra dirayette!", Fatih Okumuş, 25-31 Aralık 1995
Kuran proğramı ve hadis proğramıyla alakalı geniş bilgiler için ilgili yazıya bakınız.

[13] Word, Amipro, MSWrite v.d

[14] CompuSoft & MicroCom, Mörschgewanne 46, 67065 Ludwigshafen Deutschland, Tel. 0621/ 54960-0, Telefax : 0621/ 54960-11, Inhaber: Mustafa Cimsit, Mitarbeit : Abdelhakim Lebdiri, Design & Text : Dr. Zoubir Azzef

[15] Hafız-2 Kullanım Klavuzu, Takdim'den iktibas, Astec GmbH, Eupenerstr. 57- 59, 50933 Köln, Tel. 0221 / 496753 - Fax: 0221 / 4973677.

[16] ISL Software Corporation, 2037 Featherwood Street, Silver Spring, Maryland, 20904- 6654, (301) 622- 3915, Compuserve 72560, 645, Internet 72560.645@compuserve.com

[17] Şu önemli kişilerin çalışmaları mevcut : A. Yusuf Ali, Muhammed Esed, M. Mevdudi, M. Pickthall

[18] Aynı proğramı FTP yoluyla da edinebilirsiniz : ftp://199.212.93.10/pub/pc/windows/text/quran , Ian Vink Software

[19] Tel. 0.312.4175475 (Ahmet Turunç), Fax: 0.312.4175338, Türkiye haberleºme adresi : Irfan Neziroğlu, Nasuh Akar Mah. Ziyabey cad. 3. sok. No: 9/10, 06520 Balgat ANKARA Bu proğramın fiatı 170$.

[20] Kuran Ilimleri ders notlarından, "Çağdaş Mushaflar" bölümü, Kemal Ersözlü.

[21] Adı geçen teksir.

[22] Adı geçen teksir.

[23] Adı geçen teksir.

[24] Adı geçen teksir.

[25] Internet'in başlıca kullanım alanlarına şunlar girmektedir: Konferans duyurusu, başvurusu, makale sunma ve konferans organizesi, Teknik raporlar ve, ders notlarına erişme, kütüphane kataloglarını tarama, çeşitli arşivlere ulaşma, günlük gazeteler, video ve audio imkanları. Siparişler, diyalog ve daha nice nice konular, işlemler, bilgi alış-verişi ve direk iletişim imkanları mevcut. Çeşitli Islam ile ilgili WWW-Sayfalarının adreslerini EKLER bölümünden alabilirsiniz. Internet ile alakalı olarak bakınız : Zaman Gazetesi, "Global bir örümcek ağı : Internet" , 7 Şubat 1995 ve ayrıca Bilim ve Teknik Dergisi, "Iletiºim ve bilgisayar", Ocak 1996

[26] Internet'te kullanılan mevcut Kuran çevirilerini bir arada bulunduran sayfanın adresi şöyle : http://tscnet.com/pages/omard1/omarx1.html

[27] Internet'te ulaşılabilecek farklı Türkçe mealleri, bana ait WWW-sayfama koymayı düşünüyorum, Allah izin verirse. Benim Internet adresim : http://www.cs.tu-berlin.de/~beyyinat Ayrıca elektronik mektuplaşma için e-mail adresim : beyyinat@cs.tu-berlin.de

[28] Bu meal, HTML-text verziyonu ile yazılmıştır. Altı çizili metinler, HTML-textinde çeşitli bağlantıları ve referansları göstermektedir. Bu altı çizili bölümlere (bu metin veya grafik olabilir) fare aygıtı ile üzerine basıldığında ilgili bağlantı kurulur ve ekrana dosya taşınmış olur.

[29] Bu mealin HTML-text verziyonu da mevcuttur.

[30] The Holy Quran, Translated by Maulvi Sher Ali, Edited by Malik Ghulam Farid

[31] Telnet protokolü kullanılarak başka bilgisayara bağlanmak suretiyle orada aranan dosyaları okuma imkanı bulunmaktadır.

[32] Üç Ingilizce meal birlikte kullanılıyor: A. Yusuf Ali, M. M. Pickthall, M. H. Shakir

[33] http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/quran/subject1.html

[34] Islam Araştırmalarında Usul, Prof. Dr. Yusuf Ziya Kavakçı

[35] A. g. e.

[36] A. g. e.

[37] A. g. e.

[38] A. g. e.

[39] A. g. e.