İnteraktif Okuma

Bu çalışmamızda varolan fihrist çalışmalarını, gerek kitap biçiminde olsun, gerekse bilgisayar destekli olsun sizlere aktarmaya, sizin için lazım olan ve gerekli gördüğünüz eserleri seçmede yardımcı olmaya ve Kuran fihristi üzerine çalışma yapmak isteyenlere bir parça da olsa ışık tutmaya çalıştık.

Şimdi bu bölümde fihrist projelerinin geleceği hakkındaki düşüncelerimizi ve önerilerimizi sunmak istiyoruz. Gelecekte fihrist çalışmaları nasıl gerçekleştirilecek, ne gibi yenilikler olacak veya olması gerekir. Bu tür sorulara cevap aramaya çalışacağız.

Kuran ile alakalı mevcut fihrist çalışmalarının eksiklikleri ve hataları göz önünde bulundurularak bu konuda daha kapsamlı ve tutarlı fihrist projelerinin geliştirilmesi bir zarurettir. Araştırmanların ve Kuran okurlarının işlerini kolaylaştırmak, Kuran'ı anlama çabalarını hızlandırmak ve daha birçok yönlü yararlı amaçlar doğrultusunda katkı sağlamak gayesiyle bu fihrist projeleri devam ettirilmeli ve mükemmel eserler meydana getirilmelidir.

Kuran fihristleri gelecekte sadece kelime ve konu fihristini kapsamamalı, bununla birlikte başka boyutları da içine alabilecek şekilde genişletilerek ve Kuran'daki her birimin, her elementin didik didik incelenerek belirli bir standart ile indekslenmesi gerçekleştirilmelidir.

Bu çalışmamızın başında fihrist çeşitlerine değinmiştik. Orada belirttiğimiz hususlar dikkate alınarak ve yeni açılımlarla bu tür bir indeks projesi yapılabilmelidir. Kolay bir çalışma değil, fakat bu konuyla ciddi olarak ve büyük bir özveri ile yoğun bir biçimde uğraşıldığı, hatta bir çalışma grubu olarak da el atıldığı takdirde yapılamayacak bir mesele de değil.

Bu kapsamlı boyutlarda yapılması gereken fihrist projesi iki biçimde düşünülmeli. Hem kitap olarak ulaşılabilmeli, hem de bilgisayardan ulaşılabilmeli. Kitapla olan fihrist sınırlı kalacaktır, fakat bilgisayar destekli bir fihrist için oldukça fazla imkan ve boyut sözkonusu olacaktır. Fihrist projesi bilgisayarla altın çağını yaşayacaktır. Bu büyük bir nimet ve lutuftur. Yeterki meseleyi hakkıyla takdir edelim ve bilgisayardan gereği gibi faydanalalım. Ufkumuzun önünü açalım.

Fihristlerin gelecekte nasıl şekillenmesi gerektiğini ilgili başlıklar altında detaylıca açıklayacağız. Fihrist projesi kanımızca bilgisayarla büyük yenilikler ve boyutlar getireceği ve bazı tasarımların ancak bilgisayarla gerçekleştirilebileceği için bu konuya ağırlık vereceğiz.

Fihrist çalışmaları gelecekte sadece Arapça metin üzerinden değil, her dildeki Kuran çevirileri de kapsayacak bir şekilde düşünülmelidir. Her kavmden müslümanlar, kendi dillerindeki Kuran çevirileri ile ilgili fihrist çalışmalarını ileriye götürmekle yine kendilerini yükümlü hissetmelidirler. Kuran'ın orijinal metninin fihrist çalışması ama en yüksek düzeyde ve boyutta gerçekleştirilmeli ve bundan bütün kavmler yararlanmalıdır. Hatta bu konuda standart bir fihrist de geliştirilebilir.

Her iki boyutta gerçekleştirilen fihristler, yani orijinal Kuran metni ile onun başka dillerdeki meallerinin fihristleri birbirine ilişkilendirilebilmelidir. Orijinal aranan bir kelimenin terceme fihrist bağlantısı kurulabilmelidir.

Şimdi burada anlatmak istediklerimizi ilgili bölümlerde somutlaştırmaya ve fihrist konusundaki önerilerimizi de sunmak suretiyle bu incelememizi bir sonuca getirmeğe çalışalım.

5.1.- Kitap Çalışmalarının Geleceği
 

Fihrist çalışmaları kitap boyutunda hayatını devam ettirecek şüphesiz. Mevcut eserlere gerek Arapça dilinde ve gerekse diğer dillerde yeni çalışmalar eklenecektir. Bu konudaki çalışmalar, fihrist çeşitlerini anlattığımız bölümdeki boyutlar düşünülerek zenginleştirilmelidir ve şu hususlara dikkat edilmelidir :

• Önce bir defa her eser sahibi, meydana getirdiği fihristin metodu ve kullanımı hakkında doyurucu açıklamalarda bulunmalıdır. Burada tanıttığımız eserlerin bir kısmında maalesef bunu bulamamıştık. Bu eksiklik giderilmelidir.
• Ikinci olarak yıllardır tekrarlanan baskı hatalarına bir son verilmelidir. (Ayetlerin toplam sayılarındaki baskı hataları birçok mealde göze çarpmıştı. Sadece bununla sınırlı değil tabi.)
• Proje sahipleri, yaptıkları fihristte istatiki bilgileri de vermelidirler. Mesela kaç kelimenin fihristi, kaç sayıdaki referansla yapıldı.
• Fihristleri hazırlarken objektif kriterler göz önünde bulundurulmalı ve subjektif sahalar daraltılmalıdır. Bu yapılamıyorsa bu konu özellikle belirtilmelidir.
• Yeni eserler, eskilerin kopyası olmamalı, eskiler dikkate alınarak eksiklikleri giderilmeli ve yenilikler içermelidir. Eskilerin benzerinden çok, onları aşan ve yeni ufuklar kazandıran fihrist çalışmaları olmalıdırlar.
• Yapılan bir çalışma, belirli bir kategoriden hareketle hazırlanan fihrist türü ise, kendi sahasını kuşatan ve açığı bulunmayan bir proje olarak gerçekleştirilmelidir.
• Kuran mealleri bölümündeki indeksler de biraz daha kuşatıcı olursa daha yararlı olur. Genelde meal sahibi önemli bulduğu konuların fihristini vermektedir. Bu konuda genel bir standart sunulabilirse subjektif fihristler de neden olmasın.
• Bu fihrist projeleri muhakkak bilgisayarla da desteklenmelidirler.

Fihrist çalışmaları kitap boyutunda sınırlı kalacağı kesin. Her boyutu kitaba sığdırmak mümkün değil. Sınırlı fihrist projeleri kitaplarla devam ettirilecektir ve etmelidir. Ancak birçok yenilik ve boyut sadece bilgisayarla mümkün gözükmektedir. Bilgisayarla yapılan çalışmalar diğer çalışmaları engellememelidir. Her çalışmanın yeri ayrıdır ve her ikisi de gereklidir. Bilgisayara ulaşamayan kişiler kitaptan yararlanacaktır. Kitap boyutunda yapılamayanlar bilgisayarda nasıl gerçekleştirilebilir ve yeni fihristler gelecekte ne getirmelidir, bu konuları aşağıdaki bölümlerde açarak devam edeceğiz.

5.2.- Bilgisayar Destekli Fihristler
 

Kuran'ın çağdaş mushafları artık bilgisayarlara yüklendi. Mushaflaşma tarihinin en önemli bir aşamasına girildi ve bu konudaki gelişmeler başdöndürücü nitelikte ve insanı hayretler içinde bırakan boyutlarda yenilikler sözkonusu.

Kuran'ın bilgisayara yüklenmesiyle birlikte fihrist çalışmalarına yeni açılımlar kazandırıldı ve gelecekte -bugün henüz vaki olmayan- yepyeni boyutlar ve düşünceler ilham etmektedir. Bu boyutların bir kısmı gerçekleştirildi, bir kısmının temelleri ve fikirleri ortaya atıldı ve bir kısmı da keşfi bekliyor. Varolan Kuran proğramlarında bazı fihristlerin fonksiyonları aktarıldı. Bunların zaafları da sözkonusu. Yeni bilgisayar destekli çalışmalarda bu zaaflar giderilmeli ve şu fonksiyonları icra edecek fihrist projeleri üretilmelidir.

• Kuran'daki her birimin [1] fihristi bilgisayarla desteklenmelidir. Ilk başta orijinal metnin, arama fonksiyonuyla beraber, tesbit edilmiş fihrist bağlantısından sure ve ayet referanslarına ulaşılabilmelidir.
• Fihristin arama fonksiyonu çok yönlü ve seçmeli olmalıdır. Dileyen bir harf, bir kelime, her ikisi bir arada veya terkip arayabilmelidir. Bunların çeşitli kombinezonlu seçimleri olmalı ve aranan şey bir veya birkaç birim olabilmelidir. Buradaki arama fonksiyonu yazılarak yapılan arama metodudur. Bir de bunun başka boyutu yapılabilir. Kuran'dan ekrana açılan herhangi bir surede yer alan her birim öyle yapılabilinmeli ki, dikkatimizi çeken bir birimin diğer bağlantılarını o birimin üzerine sadece bir basma ile arama ve fihrist bağlantısını kurabilelim. Mesela Fatiha Suresi'ni ekrana getirdiğimizi farzedelim. Ikinci ayette Rab kelimesinin başka yerlerini öğrenmek için üzerine basmak yeterli olmalıdır. Ilgili kelimenin fihristi seçmeli organize edilmeli ve dileyene tüm müştaklarıyla, dileyene sadece Fatiha'da geçen formuyla ve daha başka boyutlardaki bağlantılarıyla sunulabilmelidir. Bu suredeki her harf, kelime veya terkip için geçerli olmalıdır. Mesela zulum kavramını incelerken bunun zıddı olan adalet kavramını da veya sinonim kelimeleri bir arada veya ayrı ayrı olarak ilişkilendirilebilinmeli. Bir ayette yer alan ayrı ayrı kelimelerin başka hangi ayette bir arada bulundukları sorulabilmelidir. Artık bu noktada hangi boyutlar mümkünse hepsi denenmelidir.
• Dileyene istatiki olarak her suredeki birimin sayısı verilebilmelidir. Tüm Kuran'ı kapsayıcı da olmalıdır. Örneğin; Kuran'da kaç harf, kaç kelime vardır. En çok kullanılan harf, en az kullanılan harf gibi matematiksel boyutlu fihristler de desteklenmeli.
• Fihrist fonksiyonu ile başka fonksiyonlar da ilişkilendirilmeli ve bunlar seçmeli olmalı. Mesela bir kelimeyi fihristten bulunca buna bağlı bir işlemle kelimenin sözlük bağlantısı kurulabilmelidir. Hamd kelimesini fihristten incelerken, bu kelime Türkçe dili seçildiğinde ne anlama geliyor veya -proğram seçme fonksiyonlu olacağı için- başka dilde neyi ifade ediyor, bunu sorma imkanı sağlanmalıdır. Sonra bu yeterli görülmediği takdirde konuyla ilgili tefsir eserlerinin yine seçmeli bağlantıları kurularak Hamdi Yazır'ın, S. Ateş ve daha aklınıza gelebilecek diğer tefsirlerin konuyla ilgili açıklamaları okunabilmelidir. Hatta rivayet boyutu da sorulabilmelidir. Bu çapta bir proğram bir kişinin başaracağı işler değil tabi. Bunlar ekip ile yapılması gereken önemli ve kapsamlı çalışmalardır.
• Konu fihristleri çok boyutlu bir şekilde bilgisayarla desteklenmelidir. Farklı konular arası ilişki bağları kurulabilmeli. Fihrist çeşitlerinde değindiğimiz noktalar dikkate alınarak bu konuda çok yönlü ve kapsamlı fihristler yapılabilinmelidir. Yukarıdaki çeşitli seçmeli fonksiyonlar burası içinde geçerli olmalıdır.
• Orijinal metinle bağlantılı olarak meallerin de fihristleri beraber yürütülmelidir. Tabi burada istenilen fonksiyonlar hep seçmeli karaktere sahip olmalı ve araştırmacının dileğine göre ayarlanabilmelidir.
• Fihrist, metin ve mealin yanısıra ses fonksiyonu ile de bağlantısı kurulabilmelidir. Bir harf,kelime veya terkip seçildiğinde o harfin, kelimenin veya terkibin okunuşu dinlenebilmeli. Bunun dışında her surenin kıraati de dinlenebilmelidir. Farklı karilerin sesleri seçilebilmelidir.
• Buradaki boyutlar, Internet bağlantılarıyla da tüm dünya insanlarına ulaştırılabilmelidir. Internet bu konuda gelecek vaadediyor. Muazzam dev projeler ve abideleler meydana getirmek hiç de uzak ihtimal olarak gözükmüyor.
• Internette Türkçe fihrist çalışmaları hemen hemen hiç yok. Arapça fihristte de rastlamadım. Fihrist projeleri, Internet'e de taşınarak başta orijinal metin olmak üzere Türkçe mealin fihristi de gerçekleştirilmelidir.
• Fihrist çalışmalarını grafik boyutlarda da oluşturmak mümkündür. Bu çalışmamızın ek bölümünde "Grafik Okuma ve Anlatım Metodu" [2] adlı bir projemizden Ihlas Suresi'ni örnek verdik. Şayet bu proje bilgisayarla desteklendiği ve benim düşündüğüm biçimde fonksiyonlara sahip olduğu takdirde şunları yapmak mümkün olabilecektir.Mesela ilgili grafik çizelgeden "Ehad" kelimesine basıldığında Kuran'daki diğer referanslar ya grafik biçimde veya text olarak sergilenebilecek. Aynı şekilde kelimenin tefsir boyutlu bağlantıları ve daha nice özellikler ve imkanlar oluşturulabilinecektir.
• Fihrist çalışmaları grafiklerin yanısıra resimlerle de desteklenebilmelidir. Mesela "Ka'be" kelimesini fihristten seçen birisi resim bağlantısıyla Ka'be ve etrafının çeşitli resimlerine ulaşabilmeli. Hac ibadetinin mekanla ilgili konu fihristinden yine konuyla ilgili resim bağlantılarını izleyebilmeli.
• Fihrist çalışmaları sadece resimle değil video bağlantıları da kurulabilir. Kısa video görüntüleri bazı olayları canlı olarak ekrana yansıtabilir. Mesela namaz kılma fiili kısaca video bağlantısıyla görülebilir. Misalleri çoğaltmak mümkün.

Buraya kadar sıraladığımız düşüncelerimizin büyük bir kısmı gerçekleştirilebilir konulardır. Finansiyel sorunlar engel çıkarmaz ve başarılı bir ekip çalışması sağlanabilirse bunları gerçekleştirmek hayal değildir. Her zorlukla beraber kolaylık vardır. Uğraşmalıyız, didinmeliyiz, fakat asla pes etmemeliyiz. Rabbim gayretlerimizi başarıya ulaştırsın.
 

[1] Harf, kelime, terkip, tekrarlar, cümle kalıpları, hareke ve noktalama işaretleri, konu, isim, fiil, gramer v.s. Ne kadar birim varsa hepsinin fihristi yapılabilmelidir.

[2] Bu projemiz için ayrı bir çalışmamız olacak ve konuyla ilgili ayrıntıları orada işleyeceğiz. Kısaca bu proje Kuran dersleri yapan kişilere folye üzerinden OH-Projektör ile surenin grafik okunması ve anlatımını kolaylıkla sağlamak ve bu yöntemle daha kolay anlayan muhataplarla iletişimi kurmayı hedefliyor. Tefsir boyutuna yenilik ve bir katkı olabilirse mesrur oluruz. Ayrıca bu grafik, bilgisayar destekli ve fihrist bağlantılı gerçekleştirilebilirse, grafik göstergeye basma suretiyle yukarıda fihrist için anlatılan işlemler bunun için de geçerli.